Η ιστορία της εξάπλωσης του Χριστιανισμού στην Χαλκιδική δεν είναι γνωστή. Είναι γνωστό από τις Πράξεις των Αποστόλων ότι ο Απόστολος Παύλος πέρασε από τα όρια της Χερσονήσου, πορευόμενος δια της Εγνατίας από την Αμφίπολη προς την Θεσσαλονίκη και, πιθανώτατα, διενυκτέρευσε στην Απολλωνία της Μυγδονίας• δεν υπάρχει όμως καμμία Ιστορική αναφορά για δραστηριότητά του στην υπόλοιπη Χαλκιδική, αν και την εποχή αυτή υπήρχαν, εκτός από την Απολλωνία και τα γειτονικά της Καλίνδοια, άκόμη δύο τουλάχιστον άξιόλογες πόλεις στην Χερσόνησο: η Άκανθος και η περιφανής Κασσάνδρεια.
Η ζώσα όμως σε όλη την Χαλκιδική λαϊκή παράδοση αναφέρεται με επιμονή σε «γεγονότα» που σχετίζονται με την παρουσία και δράση του Αποστόλου. Οι σχετικές αφηγήσεις καταγράφηκαν αποσπασματικά σε όλη την Χερσόνησο και η σύνθεσή τους δίνει μία γοητευτική Ιστορία.
Ο Απόστολος Παυλος πήγε στην Ιερισσό (τότε λεγόταν Άκανθος) για να κηρύξει τον θείο λόγο. Ο Ιερισσιώτες, άνθρωποι αμαρτωλοί, τον κατεδίωξαν για να τον σκοτώσουν, και ο Απόστολος κατέφυγε και κρύφτηκε ανάμεσα σε ένα κοπάδι βόδια, στα ανατολικά του χωριού. Τον βρήκαν και εκεί, αλλά την τελευταία στιγμή ο Θεός άκουσε την παράκληση του ανθρώπου Του και άνοιξε χάσμα στη γή, απ’ όπου πέρασε ο Παύλος και κατέφυγε στην χερσόνησο της Κασσάνδρας.
Οι Ιερισσιώτες φορτώνουν το περιστατικό στους συγκατοίκους τους τους Λαδιαβήτες, αν και οι τελευταίοι μετοίκησαν στην Ιερισσό μόλις το 1700, εγκαταλείποντας το χωριό τους, την Λαδιάβα, που βρισκόταν νοτιοανατολικά της σημερινής Κουμίτσας. Τεκμηριώνουν μάλιστα την αποψή τους με την εξής ιστορία: καταφεύγοντας ο Παύλος στο χάσμα, στράφηκε προς τους διώκτες του και τους καταράστηκε να μην μπορούν να φάνε αγελαδινό κρέας. Και μέχρι σήμερα, αν κάποιος Λαδιαβήτης φάει αγελαδινό κρέας τον «σουρντίζει αίμα από πίσω»!..
Η είσοδος του χάσματος υπάρχει και σήμερα και είναι επισκέψιμη, γνωστή ως «Αγίασμα του Αγίου Παύλου», στον νάρθηκα του ομώνυμου μεγάλου εξωκκλησίου, παρά το πρώην Κουτλουμουσιανό μετόχι, νοτιοανατολικώς της Ιερισσού. Ο χώρος αυτός αποτελούσε ομώνυμο προσκύνημα τον 11ον αιώνα, και η παράδοση της καταδίωξης ήταν ήδη γνωστή το 1550, όταν πρωτοκαταγράφηκε. Πιθανώτατα ήταν γνωστή ήδη τον 11ον αιώνα, γι’ αυτό και είχε κτισθή εκεί, (στο «Αγίασμα»;) μια εκκλησσία με εξαιρετικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, από τα οποία διασώθηκε και περιμάζεψα ένα χαρακτηριστικό κομμάτι βυζαντινού τέμπλου με ανάγλυφη διακόσμηση «Μικρασιατικής τεχνοτροπίας», (εκτίθεται στην συλλογή του Πύργου του Προσφορίου).
Η θέση της εξόδου του Αποστόλου στην Κασσάνδρα είναι και πάλι στο «Αγίασμα του Αγίου Παύλου», κοντά στον επιβλητικό μετοχιακό πύργο της αγιορειτικής Μονής του Αγίου Παύλου, στην σημερινή Νέα Φώκαια. Το Αγίασμα της Ιερισσού είναι αρχαία στοά υδρομαστεύσεως σκαμμένη στον μαλακό ασβεστολιθικό βράχο, ενώ της Κασσάνδρας φαίνεται να είναι λαξευτός μακεδονικός τάφος με μακρύν, γωνιώδη και χαμηλοτάβανο διάδρομο. Στην γωνία του διαδρόμου είναι διαμορφωμένη η δεξαμενή του Αγιάσματος. Ο θάλαμος του «τάφου» είχε διαμορφωθή σε παρεκκλήσιο και είχε τοιχογραφηθή, αλλά η πολλή υγρασία έχει καταστρέψει τις τοιχογραφίες, από τις οποίες έμειναν μόνον ελάχιστα, μή χρονολογήσιμα κατάλοιπα στις γωνίες του θαλάμου. Μία βάση αρχαίου περιραντηρίου ανακρατούσε την καταστραφείσα Αγία Τράπεζα. Όταν πρωτομπήκα υπήρχαν σκορπισμένα στον θάλαμο – ναΐσκο, πολλα τεμαχισμένα εσώρρουχα, κατάλοιπα ατύπων τελετών εξαγνισμού και «ευχών» ιάσεως, κατα την αρχαία και πολύ διδεδομένη πρακτική σε τόπους αγιασμάτων και βακουφικών δένδρων.
Για την έναρξη της λατρείας του Αποστόλου στο Αγίασμα της Κασσάνδρας δεν έχουμε στοιχεία, έχω όμως την γνώμη οτι είναι παλαιότερη από τον 16ον αίώνα.
Από την Κασσάνδρα και πέρα η πορεία του Αποστόλου παρουσιάζει νέα στοιχεία: ο «Άγιος Παύλος» (έτσι αποκαλείται πλέον) εμφανίζεται έφιππος και οπλισμένος με ξίφος. Το άλογό του τον μετέφερε με ένα άλμα από την Κασσάνδρα στην Σιθωνία. Τον εντοπίζουμε στα βράχια του Άη-Γιάννη της Νικήτης να ακολουθή τον εντυπωσιακό και αρχαίον ημιονικό δρόμο που οδηγούσε (μέχρι το 1954) προς την Τορώνη. Επειδή πείνασε και δεν είχε κάτι να φάει, μισοέκοψε με το ξίφος του ένα κομμάτι γρανίτη από έναν βράχο που μοιάζει με κεφάλι τυριού το οποίο μόλις βγήκε από την τσαντίλα. Η περιοχή είναι γνωστή με το (μισοξεχασμένο σήμερα) μικροτοπωνύμιο «Σπαθοκομμένη Πέτρα» και ο βράχος, με το αφύσικο κόψιμο, ονομάζεται άπ’ τους Νικητιανους «τ’ Άη-Μπαύλ’ του τυρί».
Λίγο πιο κάτω, στην θέση «Κωβιού», το κρώξιμο μιάς καρακάξας τρόμαξε το άλογό του και ο Άγιος κινδύνευσε: η κατάρα του δεν επιτρέπει εκεί, ακόμη και σήμερα, την παρουσία καρακάξας. Λίγο παραπέρα, μετά την «Καλόγρια», το μονοπάτι περνούσε πάνω από λείους γρανιτόβραχους και το άλογο γλίστρησε• το γλίστρημα φαίνεται. Για να λυθή το πρόβλημα ο Άγιος χάραξε με το σπαθί του πυκνές γραμμές στον βράχο, παράλληλες στον άξονα του δρόμου: οι γραμμές υπάρχουν και η περιοχή ονομάζεται ακόμη «Σπαθιές». Λίγο πιο πέρα το ιδρωμένο άλογο θέλησε να κυλισθή και ξάπλωσε, αλλά ο Άγιος δεν το επέτρεψε και το βίασε να σηκωθή: το άλογο έβαλε δύναμη με το μπροστινό δεξί του πόδι και ο Άγιος βοήθησε και αυτός βάζοντας δύναμη στο δεξί του πόδι. Αν δεν πιστεύετε, μπορείτε να δείτε πάνω στον γρανίτη του μονοπατιού το ίχνος του κυλίσματος και τις πατημασιές του αλόγου και του Αγίου.
Αργότερα δίψασε και με το σπαθί του έσχισε μια ριζιμιά γρανιτόπλακα, απ’ όπου ως τα σήμερα αναβλύζει πλούσια η πηγή που τον ξεδίψασε. Το στηθαίο της πηγής κτίσθηκε το 1713, σύμφωνα με την επιγραφή που έκλεψαν προ ετών ανόητοι θησαυροθήρες. Δίπλα στην πηγή είναι το μεγάλο εξωκκλήσι του Αγίου Παύλου, κτισμένο το 1903 στην θέση παλαιότερου. Στην ίδια θέση υπήρχε αξιόλογο παλαιοχριστιανικό κτίσμα, πιθανώτατα ναός, το οποίο σημαίνει ότι ο τόπος ήταν τόπος λατρείας (του Απ. Παύλου;) από πολύ παλιά.
Κατεβαίνοντας από την πηγή του Αγίου Παύλου, φθάνουμε στην περιοχή Ελιά, όπου και τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία ερευνήθηκε ανασκαφικώς το 1971. Σε έγγραφα του 1300 η βασιλική αυτή αναφέρεται «ως παλαιοεκκλησία των πρωτοκορυφαίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου». Η βασιλική πρέπει να καταστράφηκε κατά τα τέλη του 6ου αιώνος. Τί μυστικά άραγε κρύβει η ιστορία της;
Αυτές είναι οι κυριότερες παραδόσεις που σχετίζονται με την παρουσία του Αποστόλου στην Χαλκιδική. Η έντονη παρουσία του στις αφηγήσεις του λαού οδηγεί στην υπόθεση ότι ο Παύλος έδρασε και στην Χαλκιδική. Βεβαίως, οι ερμηνείες των σημαδιών στο βραχώδες έδαφος, ως γλιστρημάτων και πατημάτων, είναι συνήθεις σε πάμπολλα μέρη της Ελλάδος και όχι μόνον, αλλά η σύνδεση τόσων μερών της Χαλκιδικής με την «δράση» του Παύλου δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Και ας θυμώμαστε ότι η Κασσάνδρεια (σήμερα Νέα Ποτίδαια) στον καιρό του Παύλου ήταν ακόμη μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας, γι’ αυτό και έγινε έδρα μιάς από τις παλαιότερες Επισκοπές, «της Επισκοπής Κασσανδρείας». Απείχε από την Θεσσαλονίκη μιας ημέρας πορεία, η συνδέουσα όδος ήταν «βασιλική» και επί πλέον είχε και ακτοπλοϊκή σύνδεση.
Η ανυπαρξία κάποιας αναφοράς στις Πράξεις των Αποστόλων για επαφές του Παύλου με την Κασσάνδρεια ή άλλον τόπο της Χαλκιδικής (εκτός της Απολλωνίας) δεν αποτελεί στοιχείο αρνητικό, γιατί είναι γνωστές και άλλες περιοχές όπου έδρασε ο Απόστολος, χωρίς οι Πράξεις να αναφέρουν κάτι σχετικό.
πηγή: Παγχαλκιδικός Λόγος, τεύχος 15, Απρίλιος – Μάϊος – Ιούνιος 2013, σελ. 9-10.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου