Τα σπίτια που αγάπησε ο Νίκος Καζαντζάκης κι η ανεκπλήρωτη επιθυμία

Μέσα από τις επιστολές τους, ο Νίκος και η Ελένη Καζαντζάκη μιλούν με αγάπη για τα "κουκούλια" τους

Αριστερά: Xάλασματα στο σπίτι του Ν. Καζαντζάκη στο Ηράκλειο

Δεξιά: Ταμπέλα με το όνομά του στο τελευταίο σπίτι του στην Αντιμπ  

Της Κορίνας Καφετζοπούλου

Οι μαρτυρίες υπερήλικων γειτόνων σε οδηγούν στο σπίτι που γεννήθηκε ο Νίκος Καζαντζάκης, στο Ηράκλειο, στην οδό που φέρει το όνομά του.

Εκεί που είναι το συρματόπλεγμα ήταν το πατρικό του Ν. Καζαντζάκη

Μια εσωτερική σκάλα μόνο έχει διασωθεί και τίποτα άλλο. Γύρω –γύρω μπάζα και κακομοιριά. Καμία φωτεινότητα, καμία λάμψη.

«Βαρέθηκα να λέω που ήταν το σπίτι του, στους ξένους και στους Έλληνες, που με ρωτούν. Εδώ, πριν κατεδαφιστεί εντελώς, μέσα  έμεναν μετανάστες. Κρίμα... Τώρα  μια σκάλα έμεινε μόνο και τίποτα άλλο», είπε στο MadeinCreta η κ. Ελένη.

Τίποτα δεν υπάρχει πια που να θυμίζει ότι εκεί γεννήθηκε αυτός ο μεγάλος Έλληνας. Ούτε η ταμπέλα που τοποθετήθηκε τη δεκαετία του '50. Ο χώρος είναι ιδιωτικός εδώ και αρκετά χρόνια.

Αυτή την εικόνα του Ηρακλείου μπορεί κάποιος να την ξεχάσει, μόνο βλέποντας την εικόνα του τελευταίου σπιτιού του, στην Αντίμπ, και εκεί ιδιωτικός είναι ο χώρος, αλλά ουδεμία σχέση! Μια ταμπέλα που έχει τοποθετηθεί εδώ και δεκαετίες από το κράτος και μια μικρή αλλά γραφική πλατεία φέρουν το όνομά του.

Τί ωραία, υπάρχει και ένα παγκάκι εκεί για να βγάλει κάποιος αναμνηστική φωτογραφία!

 

Η Ελένη Καζαντζάκη αρκετά χρόνια μετά μπροστά απο το σπίτι τους

Παρά τα σπίτια που έμεινε ο Νίκος Καζαντζάκης, τα λατρεμένα στην Αίγινα και την Αντίμπ (Αντίπολη) της Κυανής Ακτής, τα οποία μάλιστα ονόμαζε "κουκούλια" και το εξηγεί σε επιστολή του 1954 «Μπαίνεις σκουλήκι και βγαίνεις ψυχή (πεταλούδα)..», δεν ευτύχησε να πάρει πίσω το πατρικό του, στην οδό Σελίνου, όπως λεγόταν το στενό πριν μετονομαστεί σε "Νίκου Καζαντζάκη".

Μάλιστα ο ίδιος, λίγους μήνες πριν πεθάνει, θα αλλάξει τη διαθήκη του κατανοώντας ότι δε θα μπορέσει ποτέ να επιστρέψει στο σπίτι που γεννήθηκε, ούτε αυτό θα γίνει το Μουσείο που επιθυμούσε, αν και προσπάθησε να το φέρει ξανά στην κατοχή του. Μάταια όμως.

Το τί ακριβώς είχε γίνει με το σπίτι του – που είχε υποστεί σοβαρές ζημιές από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου - εξηγεί στο κείμενο που υπογράφει με τίτλο «Η Οδύσσεια ενός Μουσείου» ο Γιώργος Ανεμογιάννης, ο άνθρωπος που παραχώρησε το σπίτι του, στους Βαρβάρους (σημερινή Μυρτιά) για να εκπληρώσει την αρχική επιθυμία του Καζαντζάκη, και να γίνει το Μουσείο.

Η διαθήκη και η αναφορά στο πατρικό 

«Όλα ξεκίνησαν κάποιο χειμωνιάτικο πρωινό του 1976, όταν για πρώτη φορά επισκέφθηκα την «ΑΙΘΟΥΣΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ», που στεγάζεται στο Iστορικό Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης. Εκεί, ανάμεσα στα εκθέματα, είδα και φωτοαντίγραφο της διαθήκης του: « Παραγγέλλω εις αυτήν — γράφει τον Απρίλιο του 1956 για τη γυναίκα του — όπως μεριμνήση, να περιέλθουν τα βιβλία μου και ο,τι άλλο ήθελε κρίνει, προσωπικά μου ενθύμια, όπως χειρόγραφα, εικόνες, το χρυσό μου δακτυλίδι, τον στυλό μου,bibelots, κλπ. εις το ενδεχομένως και ει δυνατόν εντός της πατρικής μου οικίας «ΣΠIΤI ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ». Αλλά η αδελφή του Ελένη Θεοδοσιάδη το έχει πουλήσει από καιρό και ο νέος ιδιοκτήτης για να το πουλήσει ξανά στον Καζαντζάκη ζήτα ένα εξωφρενικό ποσό: 2.000 χρυσές λίρες. Έτσι, με ημερομηνία 3 Ιουνίου 1957, ο Καζαντζάκης τροποποιεί το αρχικό σχέδιο και με κωδίκελλο προσδιορίζει: "Όπως έχω συνεννοηθεί με την Εταιρεία Ιστορικών Σπουδών του Ηρακλείου Κρήτης, θα ιδρυθεί μια καινούργια αίθουσα στο μέγαρο της Εταιρείας όπου θα μεταφερθεί το γραφείο μου όπως είναι και βρίσκεται στην Antibes. Θα μεταφερθεί στην αίθουσα αυτή το τραπέζι όπου γράφω και όλα τα επίλοιπα έπιπλα καθώς και τα βιβλία μου, δλα τα χειρόγραφα, η αλληλογραφία μου, ταμπλώ, το παληό μου stylo που έγραφα 40 χρόνια τα έργα μου, η ασημένια μου ζώνη, το χρυσό μου δακτυλίδι. Στο ανώφλι της αίθουσας να γράφει «ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ».

Η επιθυμία πραγματοποιήθηκε, τα αντικείμενα μεταφέρθηκαν και στο ανώφλι υπάρχει επιγραφή: «ΑΙΘΟΥΣΑ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ».

Όμως, παρά τα αξιόλογα εκθέματα, το σύνολο που δημιουργήθηκε σ' έναν πολύ περιορισμένο χώρο, δε θα πρέπει να ικανοποιεί, σκέφθηκα τότε, τους επισκέπτες που, προετοιμασμένοι από ανάλογα μουσεία αφιερωμένα σε γίγαντες του γραπτού λόγου με παγκόσμια αναγνώριση, τον Γκαίτε, τον Βερν, τον Ουγκώ, τον Βολτέρο, τον Άντερσεν, θα πρέπει να ζητούν μια πληρέστερη εικόνα του συγγραφέα που ανάλωσε τη ζωή του σε κολοσσιαία λογοτεχνική δημιουργία».

Έτσι δημιουργήθηκε το Μουσείο στη Μυρτιά, τόπο καταγωγής του Καζαντζάκη.

Ο Ανεμογιάννης εκείνη την εποχή θα προσεγγίσει και τη δημοτική αρχή σε μια προσπάθεια το πατρικό να αξιοποιηθεί κάτι και το οποίο δεν έγινε.

Το καταφύγιο της Αίγινας και οι επιστολές που σύντομα θα κυκλοφορήσουν 

Ακόμη και οι «μόνιμες» εγκαταστάσεις του Καζαντζάκη μοιάζουν να εντάσσονται στη λογική του ταξιδιού. Ο συγγραφέας μετακινούσε διαρκώς τον τόπο της διαμονής του. Κατά καιρούς εγκαταστάθηκε στην Ελβετία, την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, τη Σοβιετική Ένωση, την Τσεχοσλοβακία, την Ισπανία, τη Γαλλία.

Η Αίγινα όμως ήταν ο τόπος που τον τράβηξε για μόνιμη εγκατάσταση.

Τον Ιούλιο του 1935, ο Καζαντζάκης και ο Τάκης Καλμούχος αγοράζουν στην Αίγινα ένα χωράφι, στη θέση «Λιβάδι», έξω από τη χώρα. Το Μάιο του 1936, θεμελιώνεται το σπίτι, το «Κουκούλι», όπως λέει ο Καζαντζάκης, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Βασίλη Δούρα.

Την άνοιξη του 1937, οπότε εγκαθίσταται το ζεύγος Καζαντζάκη, είναι ακόμα ημιτελές. Η κατασκευή ολοκληρώνεται με την προσωπική τους εργασία. Ο Νίκος βοηθά τους χτίστες, αρμολογεί, επιβλέπει.

Ιδιόχειρες επιστολές του Ν.Καζαντζάκη για τις μπογιές του σπιτιού στην Αίγινα

 

O Νίκος Καζαντζάκης στην Αίγινα

Στο βορειοδυτικό υπόστεγο, θα μπει αργότερα μια ξυλόγλυπτη γοργόνα, που ο Καζαντζάκης είχε δει σ’ ένα ταρσανά του νησιού, και στο ανώφλι, ο ιερός τροχός του Σιντοϊσμού, φτιαγμένος με μαύρες και χρυσές ψηφίδες.

Στο «κουκούλι», το ζεύγος Καζαντζάκη θα μείνει μέχρι το 1946. Εκεί θα φιλοξενήσουν το Σικελιανό, τον Πρεβελάκη, τον Κακριδή και δεκάδες άλλους φίλους κι εκεί ο Νίκος θα γράψει μεγάλο μέρος του έργου του.

Αποσπάσματα από επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη στο Γιάννη Αγγελάκη, από έκδοση του Μουσείου Καζαντζάκη που θα κυκλοφορήσει μέσα στον Οκτώβρη.

•  Μην ξεχνάς το οικόπεδο στην Αίγινα. Εκεί είναι η σωτηρία. (Παρίσι, 12 Ιουνίου 1931).

•  Χάρηκα που επιτέλους τελειώνει η υπόθεση του οικόπεδου. Μια περίεργη σταθερότητα – εντελώς αστήριχτη – νιώθω όταν συλλογούμαι πως στον έρημο αυτό βράχο μπορώ μια μέρα να ζήσω και να πεθάνω. Πολύ θα χαρώ να γένει εκεί το μνήμα μου (Αν πεθάνω ξαφνικά, Σε παρακαλώ δείξε αυτό το γράμμα στους συγγενείς μου να με θάψουν εκεί. Μιαν άλλη μέρα θα Σου γράψω και το επιτύμβιό μου) (7 Μαρτίου 1932).

•  Η Ελένη Σας χαιρετά και τους δυο και χαίρεται που θα γίνουμε, «με του κύκλου τα γυρίσματα», γειτόνοι στην Αίγινα (7 Μαρτίου 1932).

•  Συλλογίζομαι την Αίγινα – το σπίτι, τον ήλιο, τη μπλάβη θάλασσα – και λέω τί τέρας πρέπει να ’ναι ο άνθρωπος, τι άπληστο θεριό η ψυχή, για ν’ αφήνει τέτοια ανεχτίμητα αγαθά και να περιπλανιέται μακριά, μέσα στη βροχή και στην ομίχλη (Λονδίνο, 2 Ιουλίου 1939).

Αργότερα, όταν επιθυμούν να το πουλήσουν, γράφει η Ελένη Καζαντζάκη στους Αγγελάκηδες:

 

Στο σπίτι τους στην Αίγινα

•  Γι’ αυτό, πολύ σας παρακαλούμε, έχετε το νου σας, αν τύχει κανένας μερακλής, να πωλήσομε το σπίτι στην Αίγινα. Αυτοί που το παίρνουν κάθε χρόνο, θα το ήθελαν ίσως, μα για ένα ξεροκόμματο. Εμείς θα το δίναμε μόνο αν βρούμε μια συμφερτική τιμή, δηλαδή 500 λίρες μαζί με τα έπιπλα κ.λπ. κουτσουμπλέκια του. Φυσικά χωρίς τα βιβλία του Νίκου. Η Αίγινα θα πάρει μπρος, το οικόπεδο είναι μοναδικό και μεγάλο, το αμπελάκι προόδεψε πολύ, τώρα θα ’χει και κληματαριά… (Παρίσι, 30 Οκτωβρίου 1951).

Αντίμπ

Από τον Ιούνιο του 1948, το ζεύγος Καζαντζάκη εγκαθίσταται στην Αντίμπ (Αντίπολη) της Κυανής Ακτής, όπου θα αποκτήσει δικό του σπίτι το 1954. Είναι ένα μέρος που του θυμίζει την Κρήτη.

Σε αυτό το μαγικό σημείο της Γαλλικής Ριβιέρας λοιπόν, εντός της παλιάς πόλης η οποία περικλείεται περιμετρικά από τείχη, ο Νίκος Καζαντζάκης είχε εμπνευστεί και γράψει, όπως λένε, μερικά από τα πιο γνωστά μυθιστορήματά του, όπως το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το «Αλέξης Ζορμπάς» και το «Ο Καπετάν Μιχάλης».

Μόλις φτάσουν θα μείνουν στη Βίλα Ρόζα, στη Βίλα Μανολίτα και στο δικό τους "κουκούλι".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ Από ΤΟΝ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ:

Την άνοιξη του 1948, μετά που παραιτήθηκε ο Νίκος Καζαντζάκης από την ΟΥΝΕΣΚΟ

Γράφει η Ελένη

… Μια και δε μπορούμε να πάμε στην Αμερική, που πολύ το θέλαμε εκείνη την εποχή, μήτε να γυρίσουμε στην Ελλάδα, προσπαθώ να πείσω τον Νίκο να μείνουμε στο Παρίσι. Μα οι μεγάλες πολιτείες τον κουράζουν. Ο Θράσος Καστανάκης περιγράφει με τόσο δελεαστικά χρώματα την Antibes, στην Κυανή Ακτή, την αρχαία ελληνική Αντίπολη, με τη θάλασσα και τα πεύκα της, με τα παλιά τείχη και στο φόντο οι Άλπεις, που μυρίζουν τόσο πολύ Ελλάδα, που ο Νίκος αποφασίζει να φύγει το γρηγορότερο. Επιτέλους λεύτερος!

Μόλις έφτασε στην Αντίπολη ο Νίκος άρχισε να ψάχνει με την ίδια πάντοτε ζέση για τη νέα μας στέγη. Κι όπως πάντα, στάθηκε πάλι πολύ τυχερός:

Antibes, 3.6.1948

...Καλορίζικη! η villaRose! Πώς βρέθηκε η villa αυτή είναι θάμα. Πάλι οι γυναίκες με βοήθησαν. Γύριζα απελπισμένος με autobus1, με τραίνα, με τα πόδια. Πουθενά τίποτα!... Έτρεξα απέξω από την Antibes, όπου ύστερα από περιπέτειες έπεσα στα χέρια μιας agente2, παχουλής, στρουμπουλής,ξανθής,σαν ευνούχος. «Πάμε!» μου είπε, Έχω κάτι για Σας.» Στρίψαμε ένα δρομάκι καταπράσινο και φτάσαμε στη VillaRose. Μπαίνουμε: Κήπος με μουσμουλιά, κατάφορτη ώριμα μούσμουλα, με ελιές, συκιές, βερικοκιές, μέγα κυπαρίσσι στην είσοδο... Έξοχη ταράτσα, θέα στη θάλασσα και στις χιονισμένες Άλπεις... Ησυχία απόλυτη... δέκα λεφτά από τη θάλασσα.

...Είμαι χαρούμενος, που βρήκα και Θα χαρείτε ένα άνετο home.

Το κουκούλι τους,στην Αντιμπ, τότε και τώρα.Καμία διαφορά

Σιμώνει πια ο καιρός, που θα εγκαταλείψουμε τη Μανολίτα. Πέντε χρόνια «χαράς και πόνου, όπως ταιριάζει στον άνθρωπο». 
Πέντε χρόνια που πέρασαν σαν αστραπή, δίχως ποτέ να νιώσουμε τί θα πει βαριωμάρα.

Αν ο Νίκος χαιρόταν την κάθε άσπρη τρίχα, που φύτρωνε στα μαλλιά μου—«τί ωραία! αρχίζετε κι ασπρίζετε στα χέρια μου!»—εγώ δε μπορούσα να χαρώ βλέποντας το πρόσωπό του να μαραίνεται κι ας έμενε το πνεύμα ανέγγιχτο και σπινθηροβόλο, όπως στην πρώτη μας συνάντηση.

Είχαμε αφήσει το βράχο μας στην Αίγινα με μιαν αλλαξιά ρούχα κι ένα ζευγάρι παπούτσια. Είταν γραφτό πως δε θα την ξαναβλέπαμε. Κι ακόμα πολλά άλλα πρόσωπα και πράματα, που πολύ αγαπούσαμε, θα τα χάναμε μια για πάντα. Στην Αντίπολη ο Νίκος τρόμαξε να υπογράψει συμβόλαιο για τρία χρόνια. Μείναμε όμως εννιά κι από αυτά τα πέντε στη Μανολίτα.

Κι ήρθε τώρα η ώρα του χωρισμού. Ο γερο-κηπουρός μουρμούριζε κάτω από τα μουστάκια του: «Έτσι λοιπόν, μας φεύγετε! Δε θα ξαναϊδωθούμε!»

—Θα σου κάνουμε συχνές επισκέψεις, παππού! υποσχέθηκε ο Νίκος• Θα έρθουμε να σε βοηθήσουμε να φας τα μούσμουλα από τη μουσμουλιά μας, πρόσθεσε προσπαθώντας να τον κάνει να γελάσει.

Ο Καμούς πέθανε πρώτος. Στην τσέπη του γιλέκου του βρέθηκε ένα χαρτάκι διπλωμένο στα τέσσερα: Αγαπητή Κυρία Ελένη Καζαντζάκη, φεύγω στον Παράδεισο. Εκεί θα συχωρέσω το κακό, που μου έκαναν οι εχτροί μου. Ελπίζω να ξανασμίξουμε στον Παράδεισο.»

H πλατεία και το παγκάκι στην Αντίμπ , σήμερα στην τελευταία κατοικία

Στο "κουκούλι"

Αφήσαμε ένα καταπράσινο ακρωτήρι, ένα μεγάλο κήπο, μια ευρύχωρη βίλα για να χωθούμε σ' ένα μικροσκοπικό ψαράδικο σπιτάκι. Τα μπαλκόνια μας, σκεπασμένα από μια κληματαριά, μπροστά μας τα παλιά τείχη κι η θάλασσα, στα πόδια μας μια στρογγυλή μικροσκοπική πλατεία, σαν κι αυτές που ζωγράφιζε ο Ουτριλό.

Το πρώτο βράδυ, όταν τραβήξαμε τις κουρτίνες κι ανάψαμε τη λάμπα, νομίσαμε πως νειρευόμαστε.

—Είστε ευχαριστημένος; Θα μπορέσετε να δουλέψετε εδώ μέσα;

—Το ελπίζω. Τούτο δεν είναι σπίτι, είναι ζεστό ρούχο, που θα μας ζεσταίνει το χειμώνα, αποκρίθηκε ο Νίκος, που ρέμβαζε μες στους καπνούς της πίπας του.

Στο μεταξύ είχαν έρθει και τα βιβλία από την Αίγινα. Βιβλία και χειρόγραφα. Και με περίσσια βιάση να τα ταχτοποιεί και να σκίζει, να σκίζει και να πετάει ένα σωρό γραμμένες σελίδες. Κρτς! κρτς! κρτς!

—Έχετε άραγε δίκιο να ξεσκίζετε τόσα γραφτά;

—Ίσως... ποιός ξέρει;

Κι ολόκληρα καλάθια να τα πετάμε στα σκουπίδια.

Γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης στον Μπέργε Κνες

Αντίπολη, 8.1.1954

Πολύ αγαπητέ Φίλε,

Η γυναίκα μου Σας χαιρετάει πολύ κι είναι ολημέρα απασχολημένη με το καινούριο σπιτάκι˙ οι μαστόροι δουλεύουν, το γραφείο μου ετοιμάζεται, ελπίζουμε τον Απρίλη να μπούμε μέσα˙ κρίμα να μην είστε μαζί μας να εορτάσουμε! Κάποτε, θωρώντας το νέο σπι¬τάκι να χτίζεται, συλλογιέμαι τα λόγια ενούς μουσουλμάνου ασκητή του 10ου αιώνα: «Γιατί δε χτίζεις και συ σπίτι;» τον ρώτησαν. «Γιατί», αποκρίθηκε, ένας μάντης μου είπε πως δε Θα ζήσω παρά εφτακόσια χρόνια˙ αξίζει λοιπόν τον κόπο για ένα τόσο μικρό διά¬στημα, να χτίσω σπίτι;»

Κι εμένα μου είπε ένας μάντης πώς θα ζήσω 83 χρόνια κι όμως έχω την αφέλεια και την αναίδεια να χτίζω σπίτι!

Αντίπολη, 20.1.1954

...Αυτές τις μέρες κοιτάζω όλα μου τα έργα και τους δίνω την τελειωτική μορφή! με την ελπίδα πως θ' αρχίσουν να τυπώνουνται σε ομοιόμορφη έκδοση τα Άπαντά μου˙ συνάμα δουλεύω μέσα μου το νέο βιβλίο και κρατώ σημειώσεις˙ προσπαθώ να μη βιαστώ.

Σε ένα από τα σπίτια που έμειναν στην αρχή στην ίδια περιοχή, πριν πάνε στο δικό τους

 

To εσωτερικό του σπιτιού στην Αντιμπ

Εδώ άνοιξη˙ ήλιος λαμπρός, Κρητικός, ζέστη. Σας συλλογίζουμαι μέσα στο κρύο και στην ομίχλη˙ μα έχει κι ο Υπερβόρειος Απόλλων τη χάρη του˙ η ψυχή αναγκάζεται να συγκεντρωθεί στον εαυτό της, ενώ στα θερμά κλίματα σκορπίζεται, σεριανίζει στον ήλιο και νιώθει πως ανώτερη από τη σκέψη είναι η χαρά της ζωής...   Το σπιτάκι προχωράει˙ πολύ μικρό μα χαριτωμένο˙ το ονομάσαμε «Κουκούλι».Cocondeverà soie. Μπαίνεις σκουλήκι και βγαίνεις   ψυχή  (πεταλούδα)...

Αναφορά στο Ζορμπά 

Antibes, 21.6.1954

Πολύ αγαπητέ Φίλε,

Ο φίλος μας ο «Ζορμπάς» πήρε λοιπόν το βραβείο του καλύτερου ξένου βιβλίου, που τυπώθηκε στη Γαλλία2. Φαντάζουμαι τί γέλια θα κάνει στην Παράδεισο, όπου θα βρίσκεται!Ωστόσο ο «Φραγκίσκος» δημοσιεύεται σ' επιφυλλίδα σε μιαν από τις καλύτερες αθηναϊκές εφημερίδες3... Από την ηλιόλουστη μοναξιά μου εδώ παρακολουθώ με κατάπληξη τα πάθη των ανθρώπων κι εξακολουθώ το έργο μου—να ονειροπολώ μιαν καλύτερη ανθρωπότητα και να μάχουμαι  να τη διατυπώσω˙ διατυπώνοντάς τη την ευκολύνω, θαρρώ, να ‘ρθει.

Μεθαύριο φτάνει στην Antibes ο Αμερικάνος ποιητής Friar... Τον στέλνει ο εκδότης μου στη Νέα Υόρκη και τον πληρώνει έξι μήνες να μείνει μαζί μου και να μεταφράσουμε την «Οδύσεια»... Νομίζω πως όλη μου η ψυχή, όλη η φλόγα και το φως, που μπόρεσα να βγάλω από την ύλη που με αποτελεί, διατυπώνεται στην «Οδύσεια». Όλα μου τ αλλά έργα είναι πάρεργα. Γι'αυτό δέχτηκα να κάμω τη θυσία αυτή, να χάσω έξι μήνες...

Επιτέλους μεθαύριο μπαίνουμε στο Κουκούλι! Ταχτοποίησα τα βιβλία μου... κι η Ελένη χαίρεται, σα να 'ναι πουλί κι έχτισε τη φωλιά του και τώρα μπαίνει να ζεστάνει τ αυγά. Ποιά αυγά; τα βιβλία που θα γράψω και που θ' αντιγράψει˙ άλλα παιδιά δεν έχουμε...

Η Αντίμπ σε κάρτα της εποχής. Αυτό το μέρος του θύμισε έντονα Κρήτη

Έκτοτε, μένουν σ’ αυτό το σπίτι, το "Κουκούλι".

Η Ελένη μετά τον θάνατο του, το πούλησε και μετακόμισε στη Γενεύη.

Σήμερα ανήκει σε κάποιον ιδιώτη που κατοικεί μόνιμα στο Παρίσι.

* Ευχαριστούμε θερμά του Μουσείο Ν. Καζαντζάκη, και τις Εκδόσεις Καζαντζάκη, για το πλήθος των στοιχείων και για το φωτογραφικό υλικό 

ΠΗΓΉ : http://www.madeincreta.gr/el/article/%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%80%CE%AF%CF%84%CE%B9%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%B3%CE%AC%CF%80%CE%B7%CF%83%CE%B5-%CE%BF-%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B6%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B9-%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%B8%CF%85%CE%BC%CE%AF%CE%B1