Παλαιοχώριον (Θεσσαλονίκης - Χαλκιδικής)

 

" Κατηφορίζοντας από τα Στάγειρα,

την πατρίδα του Αριστοτέλη,
λίγο μετά το Παλαιοχώρι
ταξιδεύεις στον γεμάτο στροφές δρόμο
έχοντας στα δεξιά σου το πανέμορφο βουνό,
τις υπώρειες του Κάκαβου και
στα πόδια σου απλώνεται ο κόλπος της Ιερισσού."

Στο Λεκανοπέδιο του Παλαιοχωρίου στην Ορεινή ΒΑ Χαλκιδική και στις όχθες του ποταμού Χαβρία ή Μεγάλου Ρέματος ή Παλαιοχωρινού Ρέματος ή Μέγα Ποταμόν ή Ποταμόν ή ποταμός Ερμυλείας η κατοίκηση μαρτυρείται από την 2^η Χιλιετία π.Χ. με βάση τα ανασκαφικά ευρήματα στην θέση Καστέλλι Νέπωσι.

Ανασκαφικά ευρήματα που ενισχύονται και από το Βασιλικό Έγγραφο – Οριοθεσία του  350-300 π.Χ. με αναφορές στους ποταμούς Αμμίτης και τους παραποτάμους του Μάνης και Πατερίσκο, το βουνό Ερμαίον, τα Τοπωνύμια Επτάδρυον, Πρίνος, Λευκή Πέτρα αλλά και στα Αγροτικά Ιερά, τα Μονοπάτια, τους Δρόμους και τους Ιδιωτικούς Αγρούς της περιοχής.

Σέ ιστορικούς χάρτες πολλές φορές δεξιά του ποταμού και μετά συνήθως την σμίξη των δύο παραποτάμων του, απεικονίζεται η Αρχαία Θρακική πόλη Augiea (Αυγεία) ή Augea ή Augate ή Augaea ή Augata.

Σε Πτολεμαϊκούς Χάρτες αλλά και στις γραπτές μαρτυρίες γίνονται αναφορές για την Chalcis ή Χαλκίς των «Χαλκιδέων επί της Θράκης», πέριξ του μεγάλου ποταμού της Χαλκιδικής που συνήθως τον ονοματίζουν ως Chabrius ή Chabria ή Χαβρία ή Cillabro. Μία απεικόνιση (μετά την σμίξη των δύο παραποτάμων του όταν αυτοί απεικονίζονται), στα γεωγραφικά όρια του Παλαιοχωρίου (Chalkidica, ιστορικά η γεωγραφική περιοχή στα βορειοανατολικά της χερσονήσου η οποία έδωσε το όνομά της σε όλη την χερσόνησο που σήμερα ονομάζουμε ως Χαλκιδική) και σε σημείο που η εγγύτητα της να ταυτίζεται/ προσδιορίζεται με την εκμετάλλευση των μεταλλείων/δασών πέριξ των Αγραμμάδων, των Σκουριών (ανασκαφικά ευρήματα από τον 2ο αιω. π.Χ.) και στο Βυζαντινό Κοντογρίκου.

Στα 424 π.Χ ο Θουκυδίδης μας δίνει την πληροφορία ότι ο Στρατηγός Βρασίδας έχει στρατοπέδευση στην περιοχή μας την οποία ονοματίζει ως εξ Αρνών (Calarna ή Καλάρνα ή Turis Calarnea).

Κατά τον 5^ο αι η ανασκαφή στο Καστέλλι θέση Νέπωσι έδειξε την πρώτη προσπάθεια οχύρωσης του. Παθαίνει σοβαρές ζημιές τον 6^ο αιω. μάλλον λόγω σεισμού και την δεκαετία του 910 μ.Χ. τελείται εκτεταμένη επισκευή με την αρωγή του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ του Πορφυρογέννητου, της μητέρας του Ζωής Καρβουνοψίνας και του Πατρικίου Μιχαήλ του Στυπειώτη όπως μας μαρτυρά η κτητορική επιγραφή των επισκευών του 917/918 μ.Χ που βρέθηκε. Εντός των τειχών του αναπτύσσεται μεγάλος οικισμός. Το Καστέλλι εγκαταλείφθηκε τον 14^ο αιώ αποτέλεσμα των καταστροφών εκείνης της ταραγμένης περιόδου από την Καταλανική Εταιρεία και την μετέπειτα επικράτηση των Οθωμανών.

Στις αρχές του 14ου αιω. (1320-1321) έχουμε την πρώτη γραπτή αναφορά στο Παλαιοχώριον όταν οι απογραφείς Κωνσταντίνος Περγαμηνός και Γεώργιος Φαρισαίος παραδίδουν στην Ι.Μ. Ξηροποτάμου τον Περιορισμό των αγαθών της στα χωρία Συμεών, Κοντογρίκου και Κοσλά στην Χαλκιδική. "... (και) το πλ(η)σ(ίον) αυτ(ού) [λί]θινον [σ]ύνορον αφίη[σι] τα [δί]καια της Ρεβενικεί(ας), παρα[λαμβάνει] τα των Κασα[λούπ(ων)], καθαρ(ώς) [π]ρ[ο(ς)] άρκτον [όρων], περπα[τεί] την ρά[χιν], ευ[ρίσκει εις] την οδ[όν την] από του Κοντογρίκου [εις το] Παλαιοχώρ(ιον) απάγουσ(αν) λίθινον [σύνορ(ον)], διέρχετ(αι) την Σκορίβιτζαν, φτάνει την κιστέρ[ναν] είτα ορμά προ(ς) βορραν, διέρχετ(αι) τ(ους) σκλήθρ(ους), ενούται τοι(ς) δικαίοις τ[ων] Λιβαδίων, απέρχετ(αι) [εις τον] Γράν[τζον] ένθα (και) αντί [συν]όρ[ου] τμήμα κίο[νος] μαρμάρινο ίσταται, αφίηση τα δίκαια των Λιβαδίων,[ε]χ[ε]ται των δικαίων της σεβά[σμιας] μονής της Λαύ[ρας], κατερχ[ετ(αι) και ει]σέρχετ(αι) εις τ(ον) ποτα[μ(όν)] τον από τ(ων) Λιβα[δί]ων κατερχόμ(εν)ων ... ", ενώ με βάση τα έγγραφα του Αγίου Όρους από τον 11ο αιω υπάρχει η αναφορά στην περιοχή μας ως Κάστρο ή Ποταμό του Προκρέντος ή Κοπρέντου, ως Καστέλλι ή Κάστρο ή Επίσκεψις ή Καπετανίκιω της Αραβενικειας ή Ρεβενικείας ή Ραβενίτζης και για το "μετόχιον Πινακρά μετά των εν αυτώ προσκαθήμενων Βλάχων" "εν τω καπετανίκιω της Ρεβενικείας διακέιμ(ε)ν(ον)".

Από αυτή την περίοδο 14- 15ος αιω. το χωριό έχει την ευλογία να φιλοξενεί μέχρι και τις ημέρες μας την Θαυματουργή εικόνα του ΑΡΧΩΝ ΜΙΧΑΗΛ ο οποίος είναι και ο Πολιούχος του Χωριού μας. Μια εικόνα/αγιογραφία Κρητικομακεδονικής τέχνης όπου εμφανίζονται πολλά σημαντικά στοιχεία για την αυτοκρατορική (ιπποτική) ενδυμασία της Μεσαιωνικής/Βυζαντινής Εποχής (1360-1420).

Στα 1500 είναι στα χωριά που παράγουν κάρβουνα για την μεταλλευτική δραστηριότητα στα Σιδεροκάυσια  Τα χωριά που παρήγαγαν κάρβουνο στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και επί βασιλείας του γιου του Σελίμ Β', ήταν τα παλιά βυζαντινά χωριά Ρεβενίκεια (Ραβενίκ, σήμερα Μεγάλη Παναγία) και Παλαιοχώρι (Παλιοχόρ), καθώς και τα χωριά Yeniköy (μετέπειτα Νοβόσελο, σήμερα Νεοχώρι), Ραλιγκόβι (Raligova, μετέπειτα Λιαρίγοβη, σήμερα Αρναία) και Βαρβάρα, που είχαν δημιουργηθεί μετά την οθωμανική κατάκτηση.
Το Παλαιοχώρι επί Οθωμανικής περιόδου όμως δεν ανήκει στα Μαδεμόχωρια και είναι στην δικαιοδοσία του Αρχίευνούχου του σουλτάνου ( Χασιά του Λόγγου) σε συνέχεια Βυζαντινής λογικής ως "Παλεοχόρη του Παλεολώγου" / Nepos [Ιλαρίωνας (Συγγενής Αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, Πρώτος Αγίου Όρους στα 1098, Ηγούμενος Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου), με την οικογένεια των Μουζαλώνων, τις αυτοκρατορικές οικογένειες των Μακεδόνων και των Παλαιολόγων]!

Αυτή η εγκατάσταση των κατοίκων, με την πάροδο του χρόνου, αναπτύσσεται   πληθυσμιακά στο ΒΑ τομέα του λεκανοπεδίου Παλαιοχωρίου (ενσωματώνονται σταδιακά και οι κάτοικοι Κοντογρίκου, Κασσαλούπων, Πινάκρα, Λιβαδίων, Βρωμοχώρι, Πραβήτας, Κάστρου Καμήλας, Καστέλλι Νέπωσι, Αγίου Όρους κλπ) πέριξ της θέσης “Καστελούδι” στις Κρανιές (στην όμορη  Βαλτούδα έχει βρεθεί βάση και μέλη μαρμάρινου κίονα). Η κατοίκηση αυτή εξελίσσεται με κατεύθυνση προς τις "Παλιόχωρες", περιοχή στις παρυφές του λοφίσκου της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (1832), μέχρι να φτάσουμε στα μέσα του 19ου αιω λόγω εμφάνισης ασθενειών στην τοποθεσία που σήμερα συναντάμε τον σύγχρονο οικισμό Παλαιοχώρι.

Το 1793 περιηγείται το Παλαιοχώρι ο Γάλλος πρόξενος στην Θεσσαλονίκη Espirit m. Cuisinery. Στο Voyage dans la Makedonie περιγράφει έναν δυναμικό οικισμό και κλείνει την τρισέλιδη αναφορά του στο Παλαιοχώρι και στον Παλαιοχωρινό ο οποίος τον φιλοξένησε με την ιστορική ρήση «[...]με μεγάλη μου λύπη αποχωρίστηκα από αυτόν τον Έλληνα κάτοικο σίγουρα της αρχαίας αυτής Χαλκιδικής [...]»

Οι Παλαιοχωρινοί συμμετείχαν ενεργά στον ξεσηκωμό του Έθνους το 1821, στην επανάσταση του Τσάμη Καρατάσου στα 1854 όπου καταγράφεται μάχη μεταξύ Ελλήνων Κλεπτών και Οθωμανών, αλλά και στον Μακεδονικό Αγώνα. Ένας διαρκής αγώνας των με Ελληνική και Χριστιανική συνείδηση κατοίκων κατά την Οθωμανική Σκλαβιά των 582 χρόνων (1430-1912).
Μια Ιστορική Μνήμη η οποία κρατήθηκε ζωντανή στο πέρασμα του χρόνου μέσα από το έθιμο της 3^ης ημέρας του Πάσχα «Τ΄ Χαλκού τ΄ Αλώνι». Τραγουδιόνται και χορεύονται τρία δημοτικά τραγούδια (ακριτικά): Τ΄ Χαλκού τ΄ Αλώνι, το Λαλήσει Κουκί Μ΄ και το Σύρμου μ΄ Μαλαματένιο.

Έχει την ευλογία να φιλοξενεί και μια απεικόνιση της Παναγίας ως Βρεφοκρατούσα με τον Χριστό όπου στην βάση της και εκατέρωθεν εμφανίζονται οι μορφές των Δικαίων Θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης. Μια εικόνα/αγιογραφία η οποία όπως και το δώρο των μοναχών του Αγίου Όρους στον Μεγάλο Δούκα Αλεξέι (στα 1875), αλλά και οι επιζωγραφήσεις (στα 1831 και 1872) επί της κτιτορικής εικόνας στην μονή Δοχειαρείου (Γοργοεπήκοος το 1563) είναι σε κλασική ρωσική αναγεννησιακή τέχνη (Γοργοϋπήκοος). Η μεγάλων διαστάσεων αγιογραφία/εικόνα της Παναγίας στο Παλαιοχώρι είναι δια χειρός Γέροντα Χατζηγιώργη του Αθωνίτη [γεν. 1809 - απ. 17(30)/12/1886] και ιστορήθηκε στα 1864 μ.Χ. Τον βίο αυτού του ασκητή μας την περιγράφει ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης στο έργο του "Ο άγιος γέροντας Χατζηγιώργης" και ο Γεράσιμος Σμυρνάκης στο έργο του "ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ" (1903)!

Στα τέλη του 19^ου αιω και στις αρχές του 20^ου αιω. καταγράφεται η παρουσία στο χωριό λόγω της βιοποριστικής αναζήτησης του αλλά και με την δημιουργία οικογένειας, ο πραγματικός  Γιώργης  Ζορμπάς (Αλέξης Ζορμπάς). Εδώ στο Παλαιοχώρι τον πρωτογνώρισε  ο Νίκος Καζαντζάκης. Ο Καζαντζάκης στο πρόσωπο του Ζορμπά βρίσκει έναν "ψυχικό οδηγό, έναν γκουρού όπως λένε οι Ινδοί, ένα γέροντα όπως λένε οι καλόγεροι στο Άγιον Όρος" και γίνεται ο κεντρικός ήρωας του στο ομώνυμο μυθιστόρημα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στα 1946. Ένας χαρακτήρας ο Ζορμπάς που αποτελεί αναμφισβήτητα μία από της σημαντικότερες σπουδές πάνω στην παθιασμένη φύση του ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα είναι και ο εμπνευστής του Μίκη Θεοδωράκη όταν μας χάρισε τις δύο νότες του ομώνυμου σκοπού (συρτάκι) τις οποίες όταν τις ακούς ... ακούς Ελλάδα. Πρώτη παρουσίαση του συρτάκι στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη (Zorba the Greek) με τα 3 Όσκαρ το 1964. 

Στις 14 Αυγούστου 1948,  πυρπολήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Συμμορίτες πληρώνοντας και βαρύ τίμημα αίματος. Ήταν την χρονική περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα δοκιμάζεται λόγω του Εμφυλίου Πολέμου (3/1946 έως 8/1949).

Οι διοικητικές μεταβολές μετά την Απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον Οθωμανικό Ζυγό:

✒ Παλαιοχώριον (Θεσσαλονίκης)

ΦΕΚ 152Α - 09/07/1918, Ο οικισμός ορίζεται έδρα της κοινότητας Παλαιοχωρίου

ΦΕΚ 212Α - 02/09/1924, Ο οικισμός αποσπάται από το νομό Θεσσαλονίκης και υπάγεται στο νομό Χαλκιδικής

✒ Παλαιοχώριον (Χαλκιδικής)

ΦΕΚ 212Α - 02/09/1924, Ο οικισμός αποσπάστηκε στο νομό Χαλκιδικής από το νομό Θεσσαλονίκης

16/10/1940, Ο οικισμός αποσπάται από την επαρχία Χαλκιδικής του νομού Χαλκιδικής και υπάγεται στην επαρχία Αρναίας του νομού Χαλκιδικής

ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997, Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Παλαιοχωρίου και προσαρτάται στο δήμο Αρναίας

ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010, Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Αρναίας και προσαρτάται στο δήμο Αριστοτέλη

/*/

Σύνηθες οι κάτοικοι του χωριού να απογράφονται:
ώς Αγρότες / Γεωργοί και
ως Εργάτες / Μεταλλωρύχοι.
Μια βασική ασχολία των κατοίκων είναι η υλοτομία και τα προϊόντα αυτής. Η κτηνοτροφία είναι ανεπτυγμένη, με κυριότερο τομέα τα αιγοπρόβατα, την αγελαδοτροφία και την οικόσιτη χοιροτροφία και πτηνοτροφία. Επακόλουθο αυτής της δραστηριότητας είναι τα μοναδικά τυροκομικά προϊόντα, τα υφαντά, τα εργόχειρα και διάφορα προϊόντα χειροτεχνίας. Η μελισσοτροφία δείχνει να αναγεννάται  Η γεωργία έχει κυρίως ως αντικείμενο της την καλλιέργεια δημητριακών, αρωματικών φυτών και αγροτικών προϊόντων (χόρτα κλπ) για κτηνοτροφική χρήση. Στο χωριό στις οικιακές καλλιέργειες παράγονται αγροτικά προϊόντα υψηλής βιολογικής ποιότητας, όπως οι πασίγνωστες πατάτες του τα λάχανα (καρπολάχανο στην ντοπιολαλιά),τα φασόλια (ειδικά τα κίτρινα), καλαμπόκι (κουκνάρες στην ντοπιολαλιά) και οι ντόπιες ντομάτες. Υπάρχουν και δενδρώδεις καλλιέργειες με οπωροφόρα δέντρα, καστανιές, καρυδιές, ελάτων, ακακίες και λεύκες. Παλαιότερα υπήρχε καλλιέργεια καπνού και αναπτυγμένη σηροτροφία. 

/*/

Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια για ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, μέσα στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας των υποστηρικτικών οικοσυστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την Προστασία του Περιβάλλοντος αλλά και τη Βιωσιμότητα των ενεργειών.
Μία προσπάθεια που έρχεται σε σύγκρουση με την Μονοκαλλιέργεια της Μεταλλευτικής Δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή της ΒορειοΑνατολικής Χαλκιδικής. Μία εμμονή η οποία οδήγησε σε συρρίκνωση πληθυσμού όπως με οδύνη διαπιστώνουμε στην αντιπαραβολή των στοιχείων της απογραφής του 2011 με του 2021. 
Καθημερινή είναι ΠΛΕΟΝ και η τριβή των κατοίκων, των συλλόγων πολιτισμού για προώθηση του Τουριστικού προϊόντος στο χωριό μας, με ανάδειξη των μοναδικών χαρακτηριστικών του, το οποίο το συνθέτουν:

✅ Η παρουσία του αληθινού Ζορμπά, του γνωστού ήρωα του Καζαντζάκη, αλλά και του ίδιου του Καζαντζάκη στο χωριό μας 

✅ Το Καστέλλι Παλαιοχωρίου στην θέση Νέπωσι και των άλλων χώρων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής Κεντρική Πλατεία του χωριού μας με την Βυζαντινού/Μοναστικού τύπου Φιάλης.

✅ Η εικόνα Άρχων Μιχαήλ, της Παναγίας Παλαιοχωρίου, της Αγίας Ζώνης και πολλών άλλων Θρησκευτικών κειμηλίων,

✅ Τα προϊόντα Υφαντικής, Λαϊκής Χειροτεχνίας και της πλούσιας Λαογραφίας του.

✅ Οι μοναδικές γαστρονομικές επιλογές με βάση τα Τοπικά Προϊόντα του χωριού μας.

✅  Ο περιβάλλον χώρος ανάπτυξης του οικισμού στο Λεκανοπέδιο του Παλαιοχωρίου και στις παρυφές του όρους Καμήλα τα οποίο αποτελεί ένα από τα ομορφότερα δάση της Ελλάδας με μια μοναδική βιοποικιλότητα!