Γνωρίζουμε τι απέγιναν οι μαθητές του Ιησού;

Ποιοι ήταν οι Απόστολοι του Ιησού και τι γνωρίζουμε τελικά γι’αυτούς και την τύχη τους; Τι γνωρίζουμε από την ιστοριογραφία και τι είναι απλώς μύθοι και θρύλοι της Χριστιανικής Εκκλησίας; Η Εκκλησία θα ήθελε να πιστέψουμε πως έχουμε αξιόπιστες πληροφορίες γι’αυτούς και για το μαρτυρικό (όπως υποστηρίζει) θάνατό τους. Αλλά όντως ισχύει αυτό; Θα προσπαθήσω μ’αυτό το άρθρο να συμμαζέψω ό,τι πληροφορίες υπάρχουν για τα άτομα αυτά και ποιοι είναι αυτοί οι αρχαίοι συγγραφείς που μας τις μεταφέρουνε.

ΠΕΡΙΕΧΟMENA Πηγές και χάρτες Οι 13 Απόστολοι Ποιοι ήταν οι απόστολοι του Ιησού; Πέτρος Ανδρέας Ιάκωβος του Ζεβεδαίου Φίλιππος Ναθαναήλ Ματθαίος Θωμάς Σίμων ο Ζηλωτής Θαδδαίος Ιάκωβος του Αλφαίου Ματθίας Ιούδας ο Ισκαριώτης Ιωάννης Η ιδιάζουσα περίπτωση του Ιάκωβου του Αδελφόθεου Καλά όλα αυτά, αλλά…

Πηγές και χάρτες

Στο κείμενο αναφέρονται ξανά και ξανά κάποιες αρχαίες προσωπικότητες. Για να μην επαναλαμβάνομαι τις σημειώνω εδώ, μαζί με το πότε έζησαν και με συνδέσμους στο αντίστοιχο άρθρο της αγγλικής Wikipedia, κατ’ αλφαβητική σειρά:

• Γρηγόριος Τουρώνης (538-594)
• Ειρηναίος Λουγδούνου (2ος αι. – περί 202)
• Επιφάνιος Κύπρου (310-403)
• Ηγήσιππος (110-180)
• Ευσέβιος (263-339)
• Ιγνάτιος Αντιοχείας (35/50-98/112)
• Ιερώνυμος (347-420)
• Ισίδωρος Σεβίλλης (560-636)
• Κλημέντιος Α’ (περί το 96 μ.Χ.)
• Παπίας (2ος αι.)
• Τερτυλλιανός (160-220)
• Ωριγένης (185-254)

Οι αρχαίες πηγές που χρησιμοποιήθηκαν, και που μπόρεσα να επιβεβαιώσω ο ίδιος, είναι οι εξης (οι σύνδεσμοι υπάρχουν και στις υποσημειώσεις):

• Ειρηναίος, άπαντα σωζόμενα (αγγλικά)
• Ευαγγέλιο Θωμά (νέα ελληνικά)
• Ευαγγέλιο Ιούδα (αγγλικά)
• Ευσέβιος, “Εκκλησιαστική Ιστορία” (αγγλικά)
• Η Κοίμηση της Μαρίας (αγγλικά)
• Ιγνάτιος, “Επιστολή προς Ταρσίους” (αγγλικά)
• Ιερώνυμος, “Commentariorum In Evangelium Matthaei” (λατινικά)
• Κλημέντιος, “Α’ Επιστολή προς Κορινθίους” (αγγλικά)
• Παπίας, σωζόμενα σπαράγματα (αγγλικά)
• Πράξεις Ανδρέα (αγγλικά)
• Πράξεις Θωμά (αγγλικά)
• Πράξεις Φιλίππου (αγγλικά)
• Τερτυλλιανός, “De praescriptione haereticorum” (αγγλικά)
• Φλάβιος Ιώσηπος, “Ιουδαϊκή Αρχαιολογία” (αρχαία ελληνικά)

Ακολουθεί χάρτης με τις περιοχές και πόλεις που αναφέρονται στο κείμενο. Οι λέξεις που παραπέμπουν σ’αυτό το χάρτη ακολουθούνται από το σύμβολο  και κάνοντας κλικ ανοίγουν το χάρτη αυτό σε νέο παράθυρο στο κανονικό του μέγεθος.

Οι 13 Απόστολοι

Ποιοι ήταν οι Απόστολοι του Ιησού;

Ο ακόλουθος πίνακας είναι ενημερωτικός και περιλαμβάνει τα ονόματα των αποστόλων, όπως αυτά αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη. Οι σημαντικές διαφορές είναι σημειωμένες και μια μικρή αναφορά γίνεται στο τμήμα του κάθε αποστόλου.

ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ (Μτ 10,1-4)	ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ (Μκ 3,13-19)	ΚΑΤΑ ΛΟΥΚΑΝ (Λκ 6,12-16)	ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ (Πρξ 1,13)	ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ (σποράδην)
Σίμωνας Πέτρος	Σίμωνας Πέτρος	Σίμωνας Πέτρος	Πέτρος	Ανδρέας, αδελφός του Πέτρου
Ανδρέας, αδελφός του Πέτρου	Ιάκωβος του Ζεβεδαίου	Ανδρέας, αδελφός του Πέτρου	Ιάκωβος	Σίμωνας Πέτρος
Ιάκωβος του Ζεβεδαίου	Ιωάννης του Ζεβεδαίου	Ιάκωβος	Ιωάννης	Φίλιππος
Ιωάννης του Ζεβεδαίου	Ανδρέας	Ιωάννης	Ανδρέας	Ναθαναήλ
Φίλιππος	Φίλιππος	Φίλιππος	Φίλιππος	Θωμάς ο Δίδυμος
Βαρθολομαίος	Βαρθολομαίος	Βαρθολομαίος	Θωμάς	Θωμάς
Θωμάς	Ματθαίος	Ματθαίος	Βαρθολομαίος	Ιούδας (όχι ο Ισκαριώτης)
Ματθαίος	Θωμάς	Θωμάς	Ματθαίος	οι γιοι του Ζεβεδαίου (ανώνυμοι)
Ιάκωβος του Αλφαίου	Ιάκωβος του Αλφαίου	Ιάκωβος του Αλφαίου	Ιάκωβος του Αλφαίου
Λεββαίος ή Θαδδαίος	Θαδδαίος	Σίμωνας ο Ζηλωτής	Σίμωνας ο Ζηλωτής
Σίμων ο Κανανίτης	Σίμων ο Κανανίτης	Ιούδας του Ιακώβου	Ιούδας του Ιακώβου
Ιούδας ο Ισκαριώτης	Ιούδας ο Ισκαριώτης	Ιούδας ο Ισκαριώτης	Ιούδας ο Ισκαριώτης (νεκρός πλέον) Αντικαθίσταται από τον Ματθία

Ο Απόστολος Πέτρος Ρωσική εικόνα του 15ου αι. από το μουσείο της Αγίας Πετρούπολης. Πηγή: Wikipedia

Πέτρος

Η παράδοση θέλει τον Πέτρο να συλλαμβάνεται και να σταυρώνεται στη Ρώμη ανάποδα (κατά την Καθολική Εκκλησία στο λόφο του Βατικανού). Μάλιστα, σ’αυτή την παράδοση βασίστηκε και η όλη φασαρία περί των πρωτείων του Πάπα.

Ο Ευσέβιος στην “Εκκλησιαστική Ιστορία” του λέει πως ο Ωριγένης είναι αυτός που αναφέρει ότι ο Πέτρος σταυρώθηκε ανάποδα στη Ρώμη. Αυτή η αναφορά του Ωριγένη δε σώζεται στο πρωτότυπο και την αναφέρει μόνο ο Ευσέβιος [1]. Η πληροφορία της ανάποδης σταύρωσης απουσιάζει και από τον πρώτο που έγραψε για το θάνατο του Πέτρου, τον Τερτυλλιανό, ο οποίος αναφέρει απλά πως “ο Πέτρος υπέφερε πάθος όπως ο Κύριος” χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες.[2] Παρομοίως και ο Κλημέντιος Α’ αναφέρει απλά πως ο Πέτρος κυνηγήθηκε, φυλακίστηκε, λιθοβολήθηκε και μαρτύρησε. [3].

Η ιστοσελίδα Catholic Online αναφέρει ότι τη σταύρωση την υποστηρίζει και ο Ιγνάτιος (ο αντικαταστάτης του Παύλου στην Αντιόχεια). Ο Ιγνάτιος Αντιοχείας κάνει μια επιγραμματική αναφορά στη σταύρωση του Πέτρου στην Επιστολή προς Ταρσίους  (χωρίς να αναφέρει πού σταυρώθηκε), επιστολή όμως που κατατάσσεται στις ψευδεπίγραφες. [4] Αναφέρεται πως ο θάνατος του Πέτρου υπάρχει και στον Ειρηναίο, αλλά δεν μπόρεσα να το εντοπίσω (όποιος ξέρει πού, ας αφήσει ένα μήνυμα).

▲

Η σταύρωση του Αποστόλου Ανδρέα Δυτική αναπαράσταση (άγνωστος καλλιτέχνης) Πηγή: Wikipedia

Ανδρέας

Για τον Ανδρέα τον Πρωτόκλητο[28] γνωρίζουμε ελάχιστα. Ο Ευσέβιος αναφέρει πως ανέλαβε να κηρύξει στη Σκυθία.  [13] Οι υπόλοιπες λεπτομέρειες για το βίο του Ανδρέα προέρχονται κατά κύριο λόγο από το απόκρυφο έργο “Πράξεις Ανδρέα” πιθανώς έργο του Λεύκιου. Από εκεί μαθαίνουμε πως ο Ανδρέας μαρτύρησε και πέθανε στην Πάτρα.  [14] (οι “Πράξεις Ανδρέα” αναφέρονται και από τον Ευσέβιο ως γνωστό αιρετικό κείμενο της εποχής (Εκκ.Ιστ.3.25.6)

Η παράδοση ότι ο Ανδρέας σταυρώθηκε χιαστί εμφανίζεται κατά το Μεσαίωνα [15] Λείψανά του υποτίθεται πως φυλάσσονται τόσο στην Πάτρα, όσο και στη Σκωτία, που επίσης θεωρεί τον Άγιο Ανδρέα ως προστάτη (ο θρύλος λέει πως τα λείψανα μεταφέρθηκαν στη σύγχρονη πόλη St. Andrews  από την Κωνσταντινούπολη στα μέσα του 10ου αι.).

▲

Ο Απόστολος Ιάκωβος του Ζεβεδαίου Ρωσική εικόνα του 18ου αιώνα από τη Μονή Κίζι Πηγή: Wikipedia

Ιάκωβος του Ζεβεδαίου

Ο Ιάκωβος είναι ο μοναδικός απόστολος που μας πληροφορεί η ίδια η Βίβλος τι απέγινε (ή μάλλον, ο ένας από τους δύο, αλλά ο δεύτερος δεν πολυμετράει).

1“Κατ’ ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν ἐπέβαλεν Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς τὰς χεῖρας κακῶσαί τινας τῶν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας. 2 ἀνεῖλε δὲ Ἰάκωβον τὸν ἀδελφὸν Ἰωάννου μαχαίρᾳ.3 καὶ ἰδὼν ὅτι ἀρεστόν ἐστι τοῖς Ἰουδαίοις, προσέθετο συλλαβεῖν καὶ Πέτρον· ἦσαν δὲ αἱ ἡμέραι τῶν ἀζύμων·” (Πρξ 12,1-3)

Τσακ-μπαμ! Χωρίς πολλά-πολλά, τον έπιασε ο Ηρώδης (Αγρίππας Α’) και τον πέρασε λεπίδι.

Ο Ευσέβιος μας μεταφέρει και μια ιστορία του Κλήμη Αλεξανδρείας (150-215) που μόνο αυτός σώζει. Υποτίθεται πως όταν ο κατήγορος του Ιακώβου τον άκουσε να υπερασπίζεται τον εαυτό του στο δικαστήριο, συγκινήθηκε τόσο πολύ που μεταστράφηκε στο Χριστιανισμό και το παραδέχτηκε εκείνη τη στιγμή, οπότε και αποκεφαλίστηκαν και οι δύο μαζί. [16] Αυτό δε, άρεσε πολύ στους Ιουδαίους (και γιατί όχι, θα μου πείτε· αιρετικούς εκτέλεσαν και η αίρεση στον αρχαίο Ιουδαϊσμό τιμωρούνταν με θάνατο.)

▲

Ο Απόστολος Φίλιππος Από το τέμπλο του ναού της Μεταμορφώσεως της Μονής Κίζι στη Ρωσία. Πηγή: Wikipedia

Φίλιππος

Ο Φίλιππος είναι άλλος ένας μεγάλος άγνωστος. Ο μόνος ουσιαστικά που διασώζει κάποιο θρύλο για το θάνατό του είναι ο Ευσέβιος. Μας λέει πως ο Πολυκράτης (επίσκοπος Εφέσου ) έστειλε στον Βίκτωρα (επίσκοπο Ρώμης) επιστολή όπου έγραφε (μετάφραση από τα αγγλικά):

“[...] Διότι στην Ασία επίσης μεγάλοι φωστήρες εκοιμήθηκαν, οι οποίοι θα αναστηθούν ξανά την έσχατη ημέρα, κατά τον ερχομό του Κυρίου, όταν θα επιστρέψει μετά δόξης από τον ουρανό και θα αναζητήσει όλους τους αγίους. Μεταξύ αυτών είναι ο Φίλιππος, ένας από τους 12 αποστόλους, που κοιμάται στην Ιεράπολη [της Φρυγίας] και οι δύο ηλικιωμένες παρθένες κόρες του και άλλη μια κόρη που έζησε εν πνεύματι αγίω και αναπαύεται στην Έφεσο [...]”[18]

Αμέσως μετά ο Ευσέβιος αναφέρει πως συνηγορεί σ’αυτό ένας “Διάλογος του Κάιου” και ο Πρόκλος (ότι είναι όλοι θαμμένοι στην Ιεράπολη) και αναφέρει πως και οι 4 θυγατέρες του Φιλίππου είχαν σπουδαίο προφητικό χάρισμα, ενώ αργότερα (3.39.9) αναφέρει πως ο Παπίας (που ζούσε στην Ιεράπολη εκείνη την περίοδο) ανέφερε πως μια κόρη του Φιλίππου του είχε αναφέρει θαύματα (μια νεκρανάσταση και μια κατάποση δηλητηρίου χωρίς παρενέργειες). Σ’αυτό το σημείο ο Ευσέβιος επιθυμεί πολύ να προσέξουμε πως ο Παπίας ήταν σύγχρονος του Φιλίππου

Επίσης στις απόκρυφες “Πράξεις Φιλίππου” υπάρχει ένα πρόσθετο κείμενο που εξιστορεί το μαρτύριο του Φιλίππου. Σύμφωνα μ’αυτό, σταυρώθηκε ανάποδα σε χιαστί σταυρό (το μεταφέρω με επιφύλαξη γιατί δεν μπόρεσα να βρω το συγκεκριμένο κομμάτι του απόκρυφου κειμένου). Άλλος θρύλος τον θέλει να πεθαίνει δι’ αποκεφαλισμού στην Ιεράπολη.  [19]

▲

Ο Απόστολος Ναθαναήλ κρατώντας το γδαρμένο δέρμα του Από την τοιχογραφία της Δευτέρας Παρουσίας του Μιχαήλ Άγγελου στην Καπέλα Σιξτίνα. Πηγή: Wikipedia

Ναθαναήλ

Για το Ναθαναήλ δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα. Ο Ευσέβιος αναφέρει ότι όταν ένας Πάνταινος πήγε στην Ινδία, οι ντόπιοι του είπαν ότι τους είχε ήδη διδάξει ο Βαρθολομαίος (υποτίθεται ότι Ναθαναήλ και Βαρθολομαίος είναι το ίδιο πρόσωπο,Ναθαναήλ το μικρό και Βαρθολομαίος-Μπαρ Τολμάι το πατρογονικό) και τους είχε αφήσει κι ένα αντίγραφο του Ευαγγελίου του Ματθαίου στα Εβραϊκά (εξπέρ στα εβραϊκά οι Ινδοί) [9]. Κάπου εδώ μας τελειώνουν οι αναφορές.

Η παράδοση θέλει το Ναθαναήλ να πεθαίνει στην Αλβανόπολη στην Αρμενία. Μία παράδοση τον θέλει αποκεφαλισμένο, μια άλλη πιο δημοφιλής να τον γδέρνουν ζωντανό και μετά να τον σταυρώνουν ανάποδα (εξ ου και η χαριτωμένη τοιχογραφία του Μικελάντζελο). Τα λείψανά του υποτίθεται πως φυλάσσονται στη Ρώμη, στην εκκλησία “San Bartolomeo all’ Isola” (στην ίδια τοποθεσία υπήρχε Ασκληπιείο και εικάζεται ότι από εκεί προήλθε ο συσχετισμός του Ναθαναήλ με την ιατρική).

▲

Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος ενώ συγγράφει το Ευαγγέλιό του 12ος αι., Βρετανική Βιβλιοθήκη Πηγή: Wikipedia

Ματθαίος

Για το Ματθαίο γνωρίζουμε ελάχιστα. Το μόνο για το οποίο συμφωνούν οι αρχαίοι συγγραφείς είναι ότι δίδαξε κυρίως στο Ισραήλ, γι’αυτό και έγραψε το ευαγγέλιό του στα αραμαϊκά (Παπίας [10], Ειρηναίος [11], Ωριγένης [12] και Επιφάνιος Κύπρου)

Μετά αναλαμβάνει η παράδοση να τα κάνει κουλουβάχατα. Ο Ματθαίος φέρεται να διδάσκει σε Αιθιοπία , Μακεδονία , Περσία και Παρθία  και μετά πεθαίνει (άγνωστο πως). Κάποιοι τον θέλουν να πεθαίνει από φυσικά αίτια είτε στην Αιθιοπία είτε στη Μακεδονία, αλλά παραδοσιακά και η Ορθόδοξη και η Καθολική εκκλησία προτιμούν να τον θεωρούν μάρτυρα (χωρίς στοιχεία, ούτε καν αρχαίων Χριστιανών συγγραφέων)

▲

Ο Απόστολος Θωμάς ψηλαφίζει τις πληγές του Ιησού μετά την ανάσταση. Πίνακας του Caravaggio. Πηγή: Wikipedia

Θωμάς

Ο Θωμάς είναι ειδική περίπτωση αποστόλου. Σε σχέση με άλλους που έχουν δύο και τρία ονόματα, αυτός δεν έχει κανένα. Η εβραϊκή λέξη “Θωμάς” (tau’ma) σημαίνει “δίδυμος” οπότε ο Θωμάς μένει μόνο με παρατσούκλι χωρίς κανονικό όνομα. Το πρόβλημα έρχεται να λύσει το απόκρυφο ευαγγέλιο του Θωμά, που στην πρώτη γραμμή κιόλας μας ενημερώνει πως το όνομα του Θωμά ήταν Ιούδας (για την ακρίβεια χρησιμοποιεί τον τίτλος “Δίδυμος Ιούδας Θωμάς”) [20]

Για το Θωμά τις περισσότερες συγκεντρωμένες πληροφορίες τις μεταφέρει ο Ευσέβιος: Ο Θωμάς έστειλε το Θαδδαίο στην Έδεσσα  της Μεσοποταμίας (1.13.4 και 2.1.5), [21] ο Θωμάς ανέλαβε να κηρύξει στην Παρθία (3.1.1) και αναφέρει την ύπαρξη του Ευαγγελίου του Θωμά (3.15.6). Σημαντικό είναι να σημειωθεί πως ο Θαδδαίος εδώ αναφέρεται ως “εις εκ των εβδομήκοντα” και η πλειοψηφία πιστεύει πως είναι τελείως διαφορετικό άτομο από τον Απόστολο Θαδδαίο.

Επίσης, στο απόκρυφο κείμενο που αποδίδεται στον Ιωσήφ της Αριμαθαίας “Η Κοίμηση της Μαρίας” ο Θωμάς φέρεται να γίνεται μάρτυρας στην ανάληψη της Παναγίας (στο Όρος των Ελαιών, όπου και μεταφέρεται θαυματουργά). Έπειτα η Παναγία του ρίχνει τη ζώνη με την οποία είχαν δεμένο οι Απόστολοι το σώμα της, η οποία και έγινε η γνωστή “τιμία ζώνη” που περιφέρει η Μονή Βατοπεδίου” κάθε τόσο. [23] Ειρωνικά, όταν ο Θωμάς το λέει στους άλλους Αποστόλους, εκείνοι αρχικά δεν τον πιστεύουν.

Βέβαια, ο Θωμάς είναι πιο γνωστός για το αποστολικό του έργο στην Ινδία, όπως περιγράφουν οι απόκρυφες “Πράξεις Θωμά” [22] και πέθανε στη Μυγδονία (επαρχία της Μεσοποταμίας), τρυπημένος από 4 λόγχες, κατ’εντολή του Μισδαίου, που είχε εξοργιστεί επειδή ο Θωμάς μετέστρεψε πολλούς συγγενείς του στο Χριστιανισμό. (160-168). Την ίδια παράδοση μεταφέρει και ο Γρηγόριος της Τουρώνης , ενώ ο Ισίδωρος της Σεβίλλης  αναφέρει πως μαρτύρησε στην Καλαμίνα (νυν Μυλαπόρ ) στην Ινδία [24]

▲

Ο Απόστολος Σίμωνας ο Ζηλωτής Ρώσικη αγιογραφία. Πηγή: Wikipedia

Σίμων ο Ζηλωτής

Η ζωή του Σίμωνα είναι καλυμμένη από θρύλους και μόνο. Η πιο εκτενής συλλογή είναι αυτή του Ισίδωρου Σεβίλλης  στο “Περί ζωής και θανάτου”, αλλά δεν μπόρεσα να βρω το κείμενο αυτό (πάντως θεωρείται πως συνέβαλε στην σύνταξη του “Χρυσού Θρύλου”, μια συλλογή βίου αγίων του 13ο αι.)[25] Η Wikipedia [26] αναφέρει επίσης κάποιους μεταγενέστερους θρύλους (που επίσης δεν είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω). Συγκεκριμένα αναφέρεται πως ο Σίμωνας δίδαξε μαζί με το Θαδδαίο στην Περσία και την Αρμενία, αφού πρώτα δίδαξε στην Αίγυπτο, ενώ άλλη παράδοση τον θέλει να ευαγγελίζει στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.

Οι Αιθίοπες Κόπτες ισχυρίζονται πως σταυρώθηκε στη Σαμάρια, ενώ ο Φλαμανδός φιλόσοφος του 17ου αι.Justus Lipsius γράφει πως τον Σίμωνα τον έκοψαν στα δύο με ένα πριόνι στο Σουανίρ  της Περσίας. ΟΜωυσής της Χωρήνης (Αρμένιος ιστορικός, είτε του 5ου, είτε του 7ου αι.) γράφει πως μαρτύρησε στην Καυκασιανή Ιβηρία, στην πόλη Weriosphora. Άλλη παράδοση τον θέλει να πεθαίνει από φυσικά αίτια στην Έδεσσα. ενώ άλλη ότι κατέληξε στη Βρετανία και μαρτύρησε στο Καίστωρ  (στο σημερινό Λίνκονσάιρ). Γενικώς, ένας αχταρμάς παραδόσεων.

▲

Ο Απόστολος Θαδδαίος Από την τοιχογραφία της Δευτέρας Παρουσίας του Μιχαήλ Άγγελου στην Καπέλα Σιξτίνα. Πηγη: Wikipedia

Θαδδαίος

Ο Θαδδαίος είναι η δεύτερη περίπτωση αποστόλου με αμφιλεγόμενο όνομα. Ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν ως μαθητή του Ιησού ως Θαδδαίο ή Λεββαίο. Ο Λουκάς και οι Πράξεις αναφέρουν κάποιο Ιούδα του Ιακώβου (άγνωστο αν η γενική κτητική σημαίνει γιος του Ιακώβου ή αδελφός του Ιακώβου) και ο Ιωάννης (που δεν μας παρέχει με πλήρη λίστα των μαθητών) αναφέρει έναν Ιούδα, όχι τον Ισκαριώτη.

Οι θεωρίες ποικίλουν. Η εκκλησιαστική παράδοση θέλει το Θαδδαίο/Λεββαίο και τον Ιούδα του Ιακώβου να είναι το ίδιο άτομο. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει ότι κάποια στιγμή κάποιος μαθητής αντικαταστάθηκε (λόγω θανάτου ή αποστασίας) ή ότι ο αριθμός 12 δεν είναι ακριβής, αλλά χρησιμοποιήθηκε λόγω του συμβολικού χαρακτήρα του. [27]

Σύμφωνα με τη Wikipedia (αρχαίες πηγές δεν αναφαίρονται) ο Θαδδαίος κήρυξε στην Ιουδαία , Παλαιστίνη, Ιδουμαία , Συρία, Μεσοποταμία και Λιβύη . Υπάρχει και η αρμένικη παράδοση ότι ο Θαδδαίος και ο Βαρθολομαίος ήταν εκείνοι που έφεραν το Χριστιανισμό στην Αρμενία. Η ίδια αρμένικη παράδοση λέει πως ο Θαδδαίος μαρτύρησε μαζί με τον Σίμωνα στη Βηρυτό (άγνωστο πώς).

▲

Ο Απόστολος Ιάκωβος του Αλφαίου Από τοιχογραφία στην εκκλησία του Βλάντιμιρ στη Ρωσία (12ος αι.) Πηγη: Wikipedia

Ιάκωβος του Αλφαίου

Ο Ιάκωβος του Αλφαίου είναι άλλο ένα μεγάλο μυστήριο. Η παράδοση μας λέει ελάχιστα. Συγκεκριμένα, υποτίθεται πως εκτελέστηκε στο Ισραήλ επειδή δεν τηρούσε το Νόμο, παρόλο που όντως τον τηρούσε.

Περισσότερο ενδιαφέρον για τους μελετητές φαίνεται να έχει αν υπάρχει συσχετισμός με τον Ιάκωβο το μικρό (Μκ 15,40) και τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, αλλά εννοείται πως δεν μπορεί να αποδειχθεί κάτι.

▲

Ο Απόστολος Ματθίας Άγαλμα από την εκκλησία Malling στην Jylland της Δανίας. Πηγή: Nils Jepsen από Wikipedia

Ματθίας

Ο Ματθίας, σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων, ήταν ο αντικαταστάτης του Ιούδα και επιλέχθηκε με κλήρο για να συμπληρωθεί ο αριθμός 12 στον αποστολικό κύκλο.

Ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος (περί το 1320) έγραψε πως ο Ματθίας δίδαξε στην Ιουδαίακαι την Αιθιοπία . Η ίδια παράδοση παρατίθεται και στη “Σύνοψη του Δωροθέου” (δεν μπόρεσα να βρω κανένα από τα δύο κείμενα) ότι ο Ματθίας δίδαξε στους βαρβάρους και ανθρωποφάγους στην κεντρική Αιθιοπία καθώς και το απόκρυφο έργο “Πράξεις Ανδρέου και Ματθεία εις την πόλιν των ανθρωποφάγων”

Υπήρχε και απόκρυφο ευαγγέλιο που υποτίθεται ότι γράφτηκε από το Ματθία, αλλά δε σώζεται, πέρα από μια αναφορά στον Ωριγένη και τον Ευσέβιο (3.25.6)

▲

Ο Ιούδας Ισκαριώτης καβαλημένος από το Διάβολο λεπτομέρεια τοιχογραφίας από εκκλησία χωριού της Καρδίτσας

Ιούδας ο Ισκαριώτης

Αυτός είναι ο δεύτερος “απόστολος” για τον οποίο η Βίβλος μας ενημερώνει πώς πέθανε: ως γνωστόν αυτοκτόνησε. Βέβαια, οι απόψεις διίστανται ως προς το πώς αυτοκτόνησε.

Ο Ματθαίος μας ενημερώνει:

3“Τότε ἰδὼν Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν ὅτι κατεκρίθη, μεταμεληθεὶς ἀπέστρεψε τὰ τριάκοντα ἀργύρια τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ πρεσβυτέροις 4λέγων· Ἥμαρτον παραδοὺς αἷμα ἀθῷον. οἱ δὲ εἶπον· Τί πρὸς ἡμᾶς; σὺ ὄψει.5 καὶ ῥίψας τὰ ἀργύρια ἐν τῷ ναῷ ἀνεχώρησε, καὶ ἀπελθὼν ἀπήγξατο.” (Μτ 27,3-5)

Ο Λουκάς που υποτίθεται πως έγραψε τις Πράξεις των Αποστόλων, από την άλλη, γράφει:

“οὗτος μὲν οὖν ἐκτήσατο χωρίον ἐκ μισθοῦ τῆς ἀδικίας, καὶ πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησε μέσος, καὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ.” (Πρξ 1,18)

Οι διαφορές στις διηγήσεις είναι προφανείς, αν και έχουν γίνει αστείες προσπάθειες να εναρμονιστούν οι διηγήσεις, όπου ο Ισκαριώτης κρεμιέται πάνω από ένα γκρεμό, σπάει το σκοινί, πέφτει στο γκρεμό και γίνεται κομμάτια και του χύνονται τ’άντερα όξω (!) Παραδοσιακά πάντως, στην Ελλάδα, θεωρείται πως ο Ισκαριώτης κρεμάστηκε σε μια συκιά.

Τέλος, το Ευαγγέλιο του Ιούδα μας ενημερώνει πως ο Ιούδας είδε σε όνειρο πως οι υπόλοιποι μαθητές θα τον λιθοβολούσαν μέχρι θανάτου. Βέβαια δε μας ενημερώνει αν όντως έγινε κάτι τέτοιο αφού τελειώνει με τη σκηνή της προδοσίας (κατ’εντολήν του ίδιου του Ιησού)[17]

▲

Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης υπαγορεύει στον Πρόχωρο Βυζαντινό χειρόγραφο του 12ου αι.

Ιωάννης

Ο Ιωάννης είναι η μοναδική εξαίρεση στη λίστα μας. Η παράδοση δεν τον θέλει να πεθαίνει μαρτυρικά, αλλά από φυσικά αίτια στην Έφεσο, μετά την εξορία του στην Πάτμο (φωτογραφία του “τάφου” στην Έφεσο)

Ο Τερτυλλιανός αναφέρει απλά πως ο Ιωάννης γλίτωσε από ένα μπάνιο σε καυτό λάδι στη Ρώμη και μετά εξορίστηκε σε ένα νησί.[5]. Εις ανάμνηση της παράδοσης αυτής, υπάρχει στη Ρώμη και μια εκκλησίτσα ονόματι “San Giovanni in Oleo” (= ο Άγιος Ιωάννης στο λάδι) και μια άλλη, η “San Giovanni a Porta Latina” (= ο Άγιος Ιωάννης στη λατινική πύλη). Την ίδια ιστορία μας λέει και ο Ιερώνυμος [6] που προσδιορίζει και ως τόπο της εξορίας την Πάτμο. (Η ιστορία εικάζεται ότι προέρχεται από τις Πράξεις του Ιωάννη, ένα αιρετικό κείμενο του 2ου αι. [7]). Είναι σημαντικό πως ο Ιερώνυμος σχολιάζει την παρακάτω ιστορία από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου:

20“Τότε προσῆλθεν αὐτῷ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου μετὰ τῶν υἱῶν αὐτῆς προσκυνοῦσα καὶ αἰτοῦσά τι παρ’ αὐτοῦ. 21 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ· Τί θέλεις; λέγει αὐτῷ· Εἰπὲ ἵνα καθίσωσιν οὗτοι οἱ δύο υἱοί μου εἷς ἐκ δεξιῶν σου καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων σου ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.22 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν ἢ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι; λέγουσιν αὐτῷ· Δυνάμεθα. 23 καὶ λέγει αὐτοῖς· Τὸ μὲν ποτήριόν μου πίεσθε, καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε· τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου καὶ ἐξ εὐωνύμων μου οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ’ οἷς ἡτοίμασται ὑπὸ τοῦ πατρός μου.” (Μτ 20,20-23)

Η ίδια ιστορία εμφανίζεται και στο Μάρκο (10,35-40) και το πρόβλημα έγκειται στο ότι ως “ποτήριον” ο Ιησούς αναφέρεται στο μαρτυρικό του θάνατο. Για να μη φανεί ο Ιησούς ψεύτης εδώ, πρέπει να υποτεθεί ότι το “ποτήριο” είναι μόνο το μαρτύριο και όχι ο θάνατος, διαφορετικά ο Ιωάννης θα έπρεπε να είχε πεθάνει μαρτυρικά. Αυτή την τακτική ακολουθεί και ο Ιερώνυμος. Βέβαια, κάποιοι πατάνε στους στίχους αυτούς για να υποστηρίξουν ότι η παράδοση είναι λανθασμένη και ο Ιωάννης πρέπει να μαρτύρησε.[8]

Η ιδιάζουσα περίπτωση του Ιάκωβου του Αδελφόθεου

Ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος Πηγή: Wikipedia

Περιλαμβάνω τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο εδώ γιατί θεωρείται σημαντικός από τους Χριστιανούς ως ο μοναδικός μάρτυρας που γνώριζε τον Ιησού και βρίσκουμε πληροφορίες γι’αυτόν σε εξωχριστιανική πηγή. Ας ξεκινήσουμε όμως με τις χριστιανικές πηγές.

Οι χριστιανικοί θρύλοι για το μαρτύριο του Ιάκωβου ποικίλουν. Ο Ευσέβιος [29] αναφέρει πως οι Εβραίοι κουρασμένοι με το να προσπαθούν να πιάσουν με παγίδες τον Παύλο, επικεντρώθηκαν στον Ιάκωβο. Τον έφεραν μπροστά σε πολύ κόσμο για να αποκηρύξει δημόσια την πίστη του και (όπως ήταν αναμενόμενο) ο Ιάκωβος μίλησε με τόσο πάθος για τον Ιησού που έπεισε ακόμα περισσότερο κόσμο. Ο Κλημέντιος (μας λέει ο Ευσέβιος) πως αναφέρει πως οι Εβραίοι νευριασμένοι (για τη βλακώδη ιδέα τους μάλλον) τον πέταξαν από την κορυφή του Ναού, αλλά ο Ιάκωβος γλίτωσε, οπότε τον σκότωσαν με ρόπαλα.

Ο Ευσέβιος μεταφέρει και την παρόμοια ιστορία του Ηγήσσιπου. Εκεί οι Φαρισαίοι είναι αυτοί που ανεβάζουν τον Ιάκωβο στην κορυφή του Ναού για να μιλήσει στο πλήθος και όταν δε είπε αυτά που ήθελαν, ανέβηκαν και τον πετάξαν κάτω. Επειδή δεν πέθανε αρχίσανε να τον λιθοβολούν και κάποιος του έδωσε τελειωτικό χτύπημα με ένα ρόπαλο.

Επίσης ο Ευσέβιος, αλλά και ο Ωριγένης, αναφέρουν ένα απόσπασμα του Ιώσηπου, σύμφωνα με το οποίο λέει ο Ιώσηπος πως η πολιορκία της Ιερουσαλήμ οφειλόταν στο ότι σκοτώσανε οι Εβραίοι τον Ιάκωβο τον Δίκαιο. Χωρίο τέτοιο στο κείμενο του Ιώσηπου πάντως δεν υπάρχει. Αυτό που όντως υπάρχει είναι το ακόλουθο:

197“Πέμπει δὲ Καῖσαρ Ἀλβῖνον εἰς τὴν Ἰουδαίαν ἔπαρχον Φήστου τὴν τελευτὴν πυθόμενος. ὁ δὲ βασιλεὺς ἀφείλετο μὲν τὸν Ἰώσηπον τὴν ἱερωσύνην, τῷ δὲ Ἀνάνου παιδὶ καὶ αὐτῷ Ἀνάνῳ λεγομένῳ τὴν διαδοχὴν τῆς ἀρχῆς ἔδωκεν.
198 τοῦτον δέ φασι τὸν πρεσβύτατον Ἄνανον εὐτυχέστατον γενέσθαι: πέντε γὰρ ἔσχε παῖδας καὶ τούτους πάντας συνέβη ἀρχιερατεῦσαι τῷ θεῷ, αὐτὸς πρότερος τῆς τιμῆς ἐπὶ πλεῖστον ἀπολαύσας, ὅπερ οὐδενὶ συνέβη τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἀρχιερέων.
199 ὁ δὲ νεώτερος Ἄνανος, ὃν τὴν ἀρχιερωσύνην ἔφαμεν εἰληφέναι, θρασὺς ἦν τὸν τρόπον καὶ τολμητὴς διαφερόντως, αἵρεσιν δὲ μετῄει τὴν Σαδδουκαίων, οἵπερ εἰσὶ περὶ τὰς κρίσεις ὠμοὶ παρὰ πάντας τοὺς Ἰουδαίους, καθὼς ἤδη δεδηλώκαμεν.
200 ἅτε δὴ οὖν τοιοῦτος ὢν ὁ Ἄνανος, νομίσας ἔχειν καιρὸν ἐπιτήδειον διὰ τὸ τεθνάναι μὲν Φῆστον, Ἀλβῖνον δ᾽ ἔτι κατὰ τὴν ὁδὸν ὑπάρχειν, καθίζει συνέδριον κριτῶν καὶ παραγαγὼν εἰς αὐτὸ τὸν ἀδελφὸν Ἰησοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ, Ἰάκωβος ὄνομα αὐτῷ, καί τινας ἑτέρους, ὡς παρανομησάντων κατηγορίαν ποιησάμενος παρέδωκε λευσθησομένους.
201 ὅσοι δὲ ἐδόκουν ἐπιεικέστατοι τῶν κατὰ τὴν πόλιν εἶναι καὶ περὶ τοὺς νόμους ἀκριβεῖς βαρέως ἤνεγκαν ἐπὶ τούτῳ καὶ πέμπουσιν πρὸς τὸν βασιλέα κρύφα παρακαλοῦντες αὐτὸν ἐπιστεῖλαι τῷ Ἀνάνῳ μηκέτι τοιαῦτα πράσσειν: μηδὲ γὰρ τὸ πρῶτον ὀρθῶς αὐτὸν πεποιηκέναι.
202 τινὲς δ᾽ αὐτῶν καὶ τὸν Ἀλβῖνον ὑπαντιάζουσιν ἀπὸ τῆς Ἀλεξανδρείας ὁδοιποροῦντα καὶ διδάσκουσιν, ὡς οὐκ ἐξὸν ἦν Ἀνάνῳ χωρὶς τῆς ἐκείνου γνώμης καθίσαι συνέδριον.
203 Ἀλβῖνος δὲ πεισθεὶς τοῖς λεγομένοις γράφει μετ᾽ ὀργῆς τῷ Ἀνάνῳ λήψεσθαι παρ᾽ αὐτοῦ δίκας ἀπειλῶν. καὶ ὁ βασιλεὺς Ἀγρίππας διὰ τοῦτο τὴν Ἀρχιερωσύνην ἀφελόμενος αὐτὸν ἄρξαντα μῆνας τρεῖς Ἰησοῦν τὸν τοῦ Δαμναίου κατέστησεν.(Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, βιβλίο 20, 197-203) [30]

Εν ολίγοις, ο αρχιερέας Άνανος βρήκε την ευκαιρία να επιτεθεί σε έναν αντίπαλό του, τον Ιάκωβο, αδελφό του Ιησού, που λεγόταν χριστός. Συγκάλεσε Σανχεντρίν (συμβούλιο) και έφερε τον Ιάκωβο και μερικούς άλλους ενώπιόν του με την κατηγορία ότι δεν τηρούσαν το Νόμο, τους καταδίκασε και τους λιθοβόλησε. Ο κόσμος αντέδρασε επειδή οι δολοφονημένοι ήταν καλοί άνθρωποι, οπότε ο Άνανος καθαιρέθηκε από τον Αγρίππα Β’ και στη θέση του μπήκε ο Ιησούς του Δαμναίου.

Λογικό συμπέρασμα θα ήταν να υποθέσουμε πως ο Άνανος σκότωσε τον αδελφό του ανταγωνιστή του, ότι ήταν δηλαδή ο Ιάκωβος αδελφός του Ιησού του Δαμναίου. Αν μη τι άλλο, δεν βγάζει νόημα γιατί να αντιδράσει ο κόσμος, αν ο Άνανος είχε απλά εκτελέσει έναν αιρετικό Χριστιανό. Η ιστορία εδώ βγάζει περισσότερο νόημα ως μια ενδοϊερατική αντιδικία για τη νομή της εξουσίας.

Το πρόβλημα προκαλείται από το “λεγομένου Χριστού”. Κάποιοι ισχυρίζονται απλά ότι ο Ιησούς του Δαμναίου θεωρούνταν ο νόμιμος αρχιερέας, οπότε ήταν κεχρισμένος ή έπρεπε να είναι κεχρισμένος, άρα δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός, ενώ κάποιοι ισχυρίζονται ότι η επεξήγηση αυτή είναι μεταγενέστερη χριστιανική προσθήκη, όπως και στο Testimonium Flavianum. Το μόνο σίγουρο είναι πως η ιστορία αυτή και οι ιστορίες του Ευσέβιου δεν έχουν καμία σχέση, παρά την προσπάθεια του ιδίου να τις συνδέσει.

▲
...............

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 ▲ Βιβλίο 3, κεφάλαιο 1
2 ▲ De praescriptione haereticorum, κεφάλαιο 36
3 ▲ Α’ Επιστολή Κλημεντίου προς Κορινθίους, κεφ. 5
4 ▲ Επιστολή Ιγνατίου προς Ταρσίους, κεφ. 3
5 ▲ De praescriptione haereticorum, κεφάλαιο 36
6 ▲ Commentariorum In Evangelium Matthaei Libri Quattuor, ανάλυση Μτ 20,23  (σελ.83 του PDF)
7 ▲ Μαζί με τις Πράξεις του Ιωάννη συγκαταλέγονται και οι Πράξεις του Πέτρου, Παύλου, Ανδρέα και Θωμά, συνολικά γνωστές ως “Λευκιανές Πράξεις”
8 ▲ για παράδειγμα: Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. “John” p. 302-310 (ιστοσελίδα του συγγραφέα)
9 ▲ Βιβλίο 5, κεφάλαιο 10
10 ▲ σπάραγμα 6 (εδώ στα αγγλικά)
11 ▲ Βιβλίο 3, κεφάλαιο 1 (εδώ στα αγγλικά)
12 ▲ Σχόλια στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, Βιβλίο 1  Είναι εκείνος που αναφέρει ότι πρώτος ο Ματθαίος έγραψε Ευαγγέλιο.
13 ▲ Βιβλίο 3, κεφάλαιο 1
14 ▲ εδώ οι “Πράξεις Ανδρέα” στα αγγλικά
15 ▲OrthodoxWiki και Wikipedia
16 ▲ Βιβλίο 2, κεφάλαιο 9
17 ▲ Εδώ μεταφρασμένο στα αγγλικά από τα κοπτικά στη National Geographic Society (σελ. 4 και 7 του PDF)
18 ▲ Βιβλίο 3, κεφάλαιο 31
19 ▲ http://en.wikipedia.org/wiki/Philip_the_Apostle#Christian_tradition. Το απόκρυφο “Πράξεις Φιλίππου” βρίσκονται εδώ στα αγγλικά.
20 ▲ Το Ευαγγέλιο του Θωμά εδώ μεταφρασμένο στα ελληνικά από τα κοπτικά.
21 ▲ Στο 1.13.6-20 αναφέρεται και μια επιστολή που υποτίθεται πως έστειλε ο Άβγαρος μέσω του Ανανία στον Ιησού καθώς και η απάντηση που υποτίθεται πως έστειλε ο Ιησούς
22 ▲Οι Πραξεις του Θωμά εδώ μεταφρασμένες στα αγγλικά.
23 ▲ Εδώ για το κείμενο της “Κοίμησης της Μαρίας” (γύρω στο 594)
24 ▲ http://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_the_Apostle
25 ▲ Εδώ στη Wikipedia και εδώ οι θρύλοι για το Σίμωνα και το Θαδδαίο.
26 ▲ http://en.wikipedia.org/wiki/Simon_the_Zealot
27 ▲ http://en.wikipedia.org/wiki/Jude_the_Apostle#Possible_Identity_with_Thaddeus
28 ▲ Ο Ανδρέας εμφανίζεται ότι καλείται πρώτος μόνο στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη.
29 ▲ Βιβλίο 2, κεφάλαιο 23
30 ▲ Το πλήρες κείμενο της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας του Φλάβιου Ιώσηπου υπάρχει εδώ στα αρχαία ελληνικά http://onthewaytoithaca.wordpress.com/2010/09/13/how-did-the-apostles-die/#0000