Οι ιστορικές σελίδες της “Κυριακάτικης Ελευθεροτυπία” της 22ας Σεπτεμβρίου 2013, ήταν αφιερωμένες σ’ ένα από τα θέματα που διχάζουν την κοινότητα των Ελλήνων ιστορικών. Στη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης από τους νικητές του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922), δηλαδή σ’ ένα από τα μεγάλα εγκλήματα του 20ου αιώνα κατά άμαχου πληθυσμού. Το ζήτημα αυτό, αποσιωπήθηκε εντέχνως στην Ελλάδα, της οποίας οι κυρίαρχες ελίτ είχαν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την εξέλιξη αυτή….
[Για τη στάση μιας μερίδας ιστορικών, που έχει εκφραστεί με ένα ουκ ευκαταφρόνητο ρεύμα Αρνητών της Γενοκτονίας, μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο "Η γενοκτονία και η άρνησή της". ]
Το αφιέρωμα της Κυριακής περιλάμβανε δύο θέματα:
-Ποιός έκαψε τη Σμύρνη, μέσα από τουρκικές πηγές και
-Πώς σταμάτησε η σφαγή και γιατί ο Μουσταφά Κεμάλ επέτρεψε την αναχώρηση των Μικρασιατών, μέσα από ένα κείμενο του Ιωάννη Θεοφανίδη, που πλαισιώνεται και από το ανέκδοτο σήμα προς την τότε κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου με το οποίο ζητείται η άδεια για αποστολή πλοίων στην φλεγόμενη Σμύρνη για να παραλάβουν τους πρόσφυγες….
-Ποιός έκαψε τη Σμύρνη, μέσα από τουρκικές πηγές και
-Πώς σταμάτησε η σφαγή και γιατί ο Μουσταφά Κεμάλ επέτρεψε την αναχώρηση των Μικρασιατών, μέσα από ένα κείμενο του Ιωάννη Θεοφανίδη, που πλαισιώνεται και από το ανέκδοτο σήμα προς την τότε κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου με το οποίο ζητείται η άδεια για αποστολή πλοίων στην φλεγόμενη Σμύρνη για να παραλάβουν τους πρόσφυγες….
Παρατίθεται στη συνέχεια το αφιέρωμα, όπως ακριβώς αναρτήθηκε στο enet.gr. Ο δημοσιευμένος τίτλος του άρθρου οφείλεται στον επιμελητή των σελίδων. Ο δικός μου τίτλος ήταν “Ποιός έκαψε τη Σμύρνη“
Στο τέλος της ανάρτησης παρατίθεται επίσης και πάλι το άρθρο του Hervé Georgelin, “Παραφωνίες στα γαλλικά αρχεία σχετικά με την καταστροφή της Σμύρνης”…
- ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΩΝ ΚΕΜΑΛΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ
Η ΣΜΥΡΝΗ ΦΛΕΓΕΤΑΙ
- Οταν οι χριστιανοί ξεριζώθηκαν από τους Τούρκους
- ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*
- «Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη; Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε
να απαλλαγούμε από τις μειονότητες...»
Falih Rifki Atay (1894-1971), «Cankaya» (α’ έκδοση), εκδ. Dunya Yayinlari, 1958, σελ. 212-213. - Η Σμύρνη καίγεται…. Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε μια σκόπιμη πράξη των κεμαλιστών για να επιτύχουν την πλήρη εκδίωξη των ελληνικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία
- «Who burned down Izmir?» επιγράφει το άρθρο του στην εφημερίδα«Today’s Zaman», στις 19 Μαΐου του 2010, ο έγκριτος Τούρκος δημοσιογράφος Orhan Kemal Cengiz. Στο άρθρο αυτό επαναλαμβάνει τη διαπίστωση ότι η Σμύρνη πυρπολήθηκε συνειδητά από τους νικητές ως ένας μοναδικός τρόπος να επιτευχθεί ο κύριος στόχος που έθεσε με ξεκάθαρο τρόπο από το 1908 ο τουρκικός εθνικισμός: να πάψουν να υπάρχουν με οποιοδήποτε τρόπο οι χριστιανικές κοινότητες, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες για την κατασκευή ενός αμιγώς τουρκικού έθνους-κράτους. Είναι πολύ ενδιαφέρον το σύγχρονο φαινόμενο ότι προκύπτει και από κείμενα κεμαλικών συγγραφέων -που φέρνουν στο φως Τούρκοι μελετητές- η διαπίστωση ότι η καταστροφή της Σμύρνης δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός, αλλά αποτέλεσμα επιλογής των νικητών για την ολοκλήρωση της εθνικής εκκαθάρισης. Ο Cengiz συμφωνεί και επαναλαμβάνει τη διαπίστωση ενός άλλου διακεκριμένου Τούρκου δημοσιογράφου, του Emre Akyoz, ο οποίος στο άρθρο του «Bir kemalist’in itiraflari: Izmir’Ι nicin yakiyorduk?» («Εξομολόγηση ενός κεμαλιστή: Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη», εφημερίδα«Sabah», 8 Απριλίου 2010) θυμίζει την α’ έκδοση του βιβλίου.Κεμάλ: «Smyrna delenda est»
Ο Emre Akyoz υποστηρίζει ότι η Σμύρνη κάηκε συνειδητά από το διοικητή Νουρεντίν πασά, σκληρό ανθέλληνα και Νεότουρκο, στον οποίο ο Μουσταφά Κεμάλ ανέθεσε την πλήρη ευθύνη για την κατειλημμένη πόλη. Ο Akyoz υποστηρίζει ότι η εξόντωση των Ελλήνων τον Σεπτέμβρη του 1922 είχε όλα τα χαρακτηριστικά της Γενοκτονίας των Αρμενίων, δηλαδή προγραμματισμό και άσκηση άμεσης βίας. Γράφει ότι «ήταν παρόμοιας έμπνευσης με τις εξορίες των Αρμενίων του 1915».
Τις διαπιστώσεις του περί της τουρκικής ευθύνης τις βασίζει στη γραπτή ομολογία του Falih Rifki Atay, διακεκριμένου δημοσιογράφου και στελέχους του κεμαλικού εθνικιστικού κινήματος. Ο F. R. Atay, στο βιβλίο του«Cankaya» (α’ έκδοση, γιατί στις επόμενες θα απαλειφθεί το συγκεκριμένο σημείο), ρωτά σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο: «Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;». Και απαντά: «Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες...».ΕθνοκάθαρσηΔεν ξεφεύγει από το σχολιασμό του Akyoz η στάση του Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος θα μπορούσε να σταματήσει τη διαδικασία, αλλά δεν το έκανε. Για τη σφαγή της Σμύρνης ο Akyoz καταλήγει: «Δεν ξέρω αν ήταν γενοκτονία, αλλά σίγουρα ήταν εθνοκάθαρση».Το ζήτημα της προσωπικής ευθύνης του Μουσταφά Κεμάλ φαίνεται να επιλύεται τόσο με τη δήλωσή του που έκανε γεμάτος ικανοποίηση και ανακούφιση ένα χρόνο μετά (13 Αυγούστου του 1923) «Επιτέλους, τους ξεριζώσαμε» όσο και με το περιστατικό που παρέθεσε τον περσινό Σεπτέμβρη η Τουρκάλα δημοσιογράφος Ayse Hur στην εφημερίδα «Ραντικάλ». Η Hur αναφέρθηκε σε άρθρο του υπασπιστή του Κεμάλ στην εφημερίδα «Τζουμχουριέτ» το 1939, όπου περιγράφονται οι συνθήκες της πυρκαγιάς της Σμύρνης. Ο Μουσταφά Κεμάλ με τη σύντροφό του Λατιφέ παρακολουθούσαν την πυρκαγιά, η οποία συνέχιζε να καίει με όλη της τη δύναμη. Ο Κεμάλ ρώτησε τη Λατιφέ εάν η οικογένειά της έχει περιουσιακά στοιχεία στην περιοχή που καιγόταν. Η Ayse Hur γράφει ότι η Λατιφέ του απάντησε: «Το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας μου είναι εκεί, αλλά, πασά μου, ας καούν όλα, εσείς να είστε καλά. Οταν υπάρχουν τέτοιες ευτυχισμένες μέρες, τι σημασία έχει η περιουσία; Σώθηκε η πατρίδα. Στο μέλλον μπορούμε να τα ξαναχτίσουμε». Η απάντηση άρεσε στον Κεμάλ, που της ανταπάντησε: «Ναι, ας καούν και ας καταρρεύσουν, όλα μπορούν να επουλωθούν».Η καταστροφή της Σμύρνης, όπως και η γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών στην Ανατολή (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυροχαλδαίων) υπήρξε ένα πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός στη διαδικασία μετασχηματισμού της Εγγύς Ανατολής. Ο Βρετανός Giles Milton, στο βιβλίο του με τίτλο «Χαμένος παράδεισος: Σμύρνη 1922. Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού ελληνισμού», θεωρεί ότι η Σμύρνη ήταν μια «κοσμοπολίτικη ελληνική πόλη» και ότι η καταστροφή της «είναι από τις στιγμές που άλλαξαν τον ρουν της Ιστορίας της Ελλάδας, αλλά ήταν εξίσου σημαντική και για τη Δύση». Ξαφνιάζεται επίσης για το γεγονός ότι «οι Ευρωπαίοι δεν διδάσκονται στα σχολεία τους την Ιστορία της Μικράς Ασίας» και θεωρεί ότι είναι «άδικο να έχει παραλειφθεί τόσο σημαντικό κεφάλαιο από τη διδασκαλία». Τονίζει επίσης ότι «στη Μικρά Ασία είχαμε μια γενοκτονία, εθνική εκκαθάριση, τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμού, ανάμειξη πολλών κυβερνήσεων».Ιστορικός εξοβελισμόςΗ προσέγγιση του G. Milton αναφέρεται με τελείως διαφορετικό τρόπο στη Σμύρνη απ’ ό,τι θέλει η κυρίαρχη ιστοριογραφική προσέγγιση στην Ελλάδα. Γιατί, παρά το ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη αναζήτηση της πραγματικής ιστορίας, εν τούτοις για επτά και πλέον δεκαετίες μετά την καταστροφή η τραυματική εμπειρία των προσφύγων στην Ελλάδα θα εξοβελιστεί από τη δημόσια αναπαράσταση της εθνικής ιστορίας, οι πρόσφυγες θα αντιμετωπιστούν εργαλειακά τόσο από τις δυνάμεις της εξουσίας όσο και απ’ αυτές της όποιας αντιπολίτευσης. Την ίδια στάση θα κρατήσουν και οι κυρίαρχες τάσεις της νεοελληνικής ιστοριογραφίας, δεξιάς και αριστερής. Μόλις στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 η προσφυγική μνήμη θα διεκδικήσει χώρο στο κοινό εθνικό συλλογικό αφήγημα μέσα από την κινητοποίηση των ίδιων των συλλογικών φορέων του μικρασιατικού και ποντιακού ελληνισμού.Ακόμα και σήμερα, στο χώρο της ακαδημαϊκής ιστορίας η κυρίαρχη στάση θα είναι ο αγνωστικισμός και η άρνηση σαφούς τοποθέτησης. Επιφανείς σύγχρονοι Νεοέλληνες ιστορικοί αναπαράγουν διαρκώς, άλλοτε ευθαρσώς και άλλοτε συγκεκαλυμμένα, την παραδοσιακή κρατική κεμαλική άποψη, ότι δηλαδή οι Τούρκοι εθνικιστές δεν είχαν κανένα λόγο να κάψουν τη Σμύρνη και ότι μάλλον η πυρκαγιά της Σμύρνης είναι ένα ασαφές ιστορικό ζήτημα το οποίο δεν έχει απάντηση.* Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός https://kars1918.wordpress.com/ Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;
«Izmir’i nicin yakiyorduk?»
Από το βιβλίο του Falih Rifki Atay- «…Ηταν η μέρα της Μεγάλης Φωτιάς. Καθώς οι φλόγες έκαιγαν τις γειτονιές, ο κόσμος έτρεχε προς την παραλία… Κάποιοι έπεφταν στη θάλασσα προσπαθώντας να κρατηθούν από τις βάρκες… Παρακολουθούσα αυτή τη μοναδική τραγωδία με βαριά καρδιά…
- Η Σμύρνη καιγόταν και μαζί της η ρωμιοσύνη της, οι άνθρωποι των πρώτων πολιτισμών, εκείνοι που έζησαν το Μεσαίωνα με τους μουσουλμάνους, εκείνοι που ζούσαν στην πατρίδα τους και στα σπίτια τους με άνεση, εκείνοι που κρατούσαν το εμπόριο και τη γεωργία της Σμύρνης και όλης της Δυτικής Ανατολίας, και ολόκληρη την οικονομία της, εκείνοι που ζούσαν σε παλάτια, κονάκια και τσιφλίκια, τώρα, τον εικοστό δεύτερο χρόνο του εικοστού αιώνα, πεθαίνουν για ένα κομμάτι βάρκας να τους μεταφέρει μακριά για πάντα…
- Η Γκιαβούρ Ιζμίρ (άπιστη Σμύρνη) κάηκε ολοκληρωτικά με τις φλόγες το βράδυ και τον καπνό σαν ξημέρωσε. Ηταν υπεύθυνοι για τη φωτιά οι Αρμένιοι στ’ αλήθεια; Οπως ειπώθηκε τις μέρες εκείνες…Καθώς αποφάσισα να γράψω την αλήθεια όπως τη γνωρίζω, θέλω να αντιγράψω μια σελίδα από τις σημειώσεις που κρατούσα τότε: Οι κλέφτες που λεηλατούσαν τα σπίτια βοήθησαν στην εξάπλωση της φωτιάς…
- Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;
- Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες… Οταν εξορίζονταν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Αρμένιοι, καίγαμε όλες τις κατοικημένες περιοχές γιατί είχαμε αυτόν ακριβώς το φόβο. Αυτό δεν σχετίζεται μόνο με τη διάθεση για καταστροφή. Υπάρχει και κάποιο αίσθημα κατωτερότητας μέσα του. Θεωρούσαμε ότι το καθετί που έμοιαζε με Ευρώπη ήταν μοιραίο να παραμείνει χριστιανικό και ξένο, γι’ αυτό και εμείς έπρεπε να το αποβάλουμε».
- ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Ι. ΘΕΟΦΑΝΙΔΗ*
Πώς σώθηκαν οι Ελληνες της Ιωνίας
Ο πάστορας ναύλωσε ιταλικό εμπορικό με το όνομα «Κωνσταντινούπολις», που βρήκε στη Σμύρνη. Επιβίβασε δύο χιλιάδες εξαθλιωμένους Ελληνες και τους αποβίβασε στη ΜυτιλήνηΜετά την αναχώρηση των ελληνικών αρχών από τη Σμύρνη, καθώς και των ελληνικών πολεμικών πλοίων και την κατάληψη της πόλης από τον τουρκικό στρατό, ακολούθησε η προγραμματισμένη σφαγή του χριστιανικού πληθυσμού, ελληνικού και αρμενικού.
Αποτελεί έως σήμερα άγνωστο πώς απεφεύχθη η ολοκληρωτική σφαγή του άμαχου πληθυσμού και πώς τελικά επετράπη από τον Μουσταφά Κεμάλ η άφιξη πλοίων για να παραλάβουν τους πρόσφυγες.Ο ελληνικός στόλος είχε ως αποστολή την υποστήριξη του υποχωρούντος ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία.Την 26η Αύγουστου/7η Σεπτεμβρίου η μοίρα του στόλου, αποτελούμενη από τα θωρηκτά «Λήμνος» και «Κιλκίς», το καταδρομικό «Ελλη», τα αντιτορπιλικά «Ασπίς» και «Σφενδόνη» και το εύδρομο «Νάξος» υπό τη διοίκηση του υποναύαρχου Καλαμίδα, εξέπλευσε της Σμύρνης και τη νύκτα αγκυροβόλησε έναντι της ακτής Βουρλά της Ερυθραίας, εντός του Κόλπου της Σμύρνης.Την αυτή νύκτα ο ναύαρχος του ελαφρού στόλου διέταξε το θωρηκτό «Κιλκίς», με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ι. Ε. Θεοφανίδη ΒΝ, όπως, έχων υπό την διοίκησή του το καταδρομικό «Ελλη» και τα αντιτορπιλικά «Ασπίς» και «Βέλος», υποστηρίξει την αποχώρηση του στρατού από Σμύρνη προς Τσεσμέ. Η επιχείρηση αυτή, που άρχισε στις 27 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου (Ιουλιανό/Γρηγοριανό Ημερολόγιο), περατώθηκε στις 3/16 Σεπτεμβρίου. Τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού στόλου επιτέλεσαν την αυτή αποστολή σε άλλες περιοχές της Ιωνίας.Η εμπροσθοφυλακή του τουρκικού στρατού εισήλθε στη Σμύρνη την 28η Αυγούστου/9η Σεπτεμβρίου. Οι σφαγές και η μεγάλη πυρκαγιά είναι γνωστά. Η μικρή, άγνωστη όμως ιστορία έχει ως ακολούθως.Συνάντηση Jennings – ΚεμάλΟ πάστορας Asa Jennings από το αμερικανικό YMCA, υπό το κράτος της απελπισίας από τις σφαγές και της πυρκαγιάς και μετά από έγκριση του Αμερικανού αρμοστού στην Κωνσταντινούπολη υποναύαρχου Bristol (ιδιαίτερα φιλικά προσκείμενου προς τον Κεμάλ), αφού κατόρθωσε να συναντήσει τον Κεμάλ, του ζήτησε να του δοθεί η δυνατότητα να βρει τρόπο να αναχωρήσουν οι Ελληνες από τη Σμύρνη με πλοία και αν το επιτύχει, να σταματήσουν οι σφαγές. Ο Κεμάλ συμφώνησε, με την προϋπόθεση ότι αυτό θα υλοποιούνταν ΑΜΕΣΑ, συγκεκριμένα σε διάστημα μίας εβδομάδας. Μια δεύτερη προϋπόθεση ήταν ότι, αν η μεταφορά γινόταν με ελληνικά εμπορικά, τα τελευταία αυτά θα εισέρχονταν στον Κόλπο της Σμύρνης χωρίς σημαίες, και ότι δεν θα επιβιβάζονταν άνδρες σε ηλικία στρατεύσεως. Εάν όμως η προσπάθεια του πάστορα να διασφαλίσει εντός επτά ημερών τα συμφωνηθέντα αποτύγχανε, η σφαγή θα συνεχιζόταν μέχρι του τελευταίου νηπίου.Για να φέρει εις πέρας το εγχείρημα που είχε αναλάβει, ο πάστορας ναύλωσε ιταλικό εμπορικό με το όνομα «Κωνσταντινούπολις», που βρήκε στη Σμύρνη. Επιβίβασε δύο χιλιάδες εξαθλιωμένους Ελληνες και τους αποβίβασε στη Μυτιλήνη. Αποβιβαζόμενος δε στη Μυτιλήνη, συνάντησε τον ανώτερο στρατιωτικό διοικητή στρατηγό Φράγκο. Ο οποίος, όμως, του αρνήθηκε τη διάθεση πλοίων.- Το «Κιλκίς» στο λιμάνιΑπερχόμενος απελπισμένος από τη συνάντηση αυτή, ο Asa Jennings αντελήφθη ότι στο λιμένα πλησίαζε ένα θωρηκτό – το οποίο μετά από λίγο και αγκυροβόλησε: ήταν το «Κιλκίς». Διαπιστώνοντας δε ότι ήταν ελληνικό, ο πάστορας προσέτρεξε προς αυτό, με την ελπίδα κάποιος να τον ακούσει. Και αφού επιβιβάσθηκε, ζήτησε να τον δεχτεί ο κυβερνήτης.Ηταν η 10η/23η Σεπτεμβρίου, πρωί. Ο πλοίαρχος Ι. Ε. Θεοφανίδης τον εδέχθη αμέσως.Ο πάστορας τον ενημέρωσε επί της καταστάσεως στη Σμύρνη και του υπέβαλε την πρότασή του, ενημερώνοντάς τον συγχρόνως για τη συμφωνία του με τον Κεμάλ. Κατόπιν δε αυτού, ο κυβερνήτης επικοινώνησε διά σήματος με τον υπουργό των Ναυτικών και τον πρωθυπουργό Νικόλαο Τριανταφυλλάκο και ζήτησε την έγκρισή τους.Ακολούθησαν άλλα δύο σήματα. Μετά την αποστολή του τελευταίου σήματος, αργά το βράδυ της αυτής ημέρας, η κυβέρνηση απήντησε θετικά, αποδεχόμενη την πρόταση. Αφού δε έλαβε την έγγραφη έγκριση της κυβερνήσεως, ο κυβερνήτης του θωρηκτού διέταξε τους πλοιάρχους των εκεί αγκυροβολημένων εμπορικών να προσέλθουν στο «Κιλκίς». Ορισμένοι καπεταναίοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν την εντολή, προφασιζόμενοι βλάβες. Τότε όμως ο πλοίαρχος Ι. Ε. Θεοφανίδης τους είπε χωρίς περιστροφές ότι θα τους περάσει ναυτοδικείο επί τόπου. Και κατόπιν αυτού πάσα αντίρρηση έπαυσε.Με το πρώτο φως της ημέρας τα 26 ατμόπλοια, με επικεφαλής τον πάστορα Jennings στο πρώτο εμπορικό πλοίο, ξεκίνησαν μαζί για τη διάσωση των εναπομενόντων ζωντανών Ιώνων της Σμύρνης.*Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α.
Hervé Georgelin, “Παραφωνίες στα γαλλικά αρχεία σχετικά με την καταστροφή της Σμύρνης”
Το ότι καταστράφηκε η Σμύρνη τέσσερις μέρες μετά την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων του εθνικιστή ηγέτη Μουσταφά Κεμάλ πασά και πέντε μέρες μετά το τέλος της ελληνικής διοίκησης της πόλης, πρέπει να είναι πασίγνωστο. Ξέρουμε επίσης ότι το ζήτημα της ευθύνης της πυρκαγιάς ήταν θέμα-ταμπού, το οποίο δεν ήθελαν οι δυνατοί εκείνης της εποχής να ερευνήσουν σοβαρά.
Η εγκληματική φύση της πυρκαγιάς ήταν αναμφισβήτητη και αναγνωρίστηκε από διάφορα δικαστήρια στη Δύση, γιατί οι μεγαλέμποροι και οι διεθνείς εταιρείες που έπαθαν ζημιές στην καταστροφή της πόλης κατέβαλαν κάθε δικαστική προσπάθεια να αποζημιωθούν από ασφαλιστικές εταιρείες, όπως το δείξαμε σε προηγούμενη ανακοίνωση σε συνέδριο που οργανώθηκε τις 9 Δεκεμβρίου 2012 στη Νέα Ερυθραία, από το «Κέντρο Μελέτης του Μικρασιατικού Ελληνισμού της Χερσονήσου της Ερυθραίας» του Δήμου Κηφισιάς.
Μόνο που κανείς δικαστής δεν ήθελε να ονομάσει τους εμπρηστές, παρουσιάζοντας το γεγονός ως αδιαφανή υπόθεση σε χαοτική κατάσταση. Ή ακόμα εμφάνιζαν την πυρκαγιά ως πολιτική υπόθεση, για την οποία τα δικαστήρια δεν ήταν αρμόδια να αποφανθούν. Εκείνες οι ηθικά δειλές δικαστικές κρίσεις προστάτευαν όμως επιδέξια τα συμφέροντα των δυτικών ασφαλιστικών εταιρειών, που δεν ήθελαν να αποζημιώσουν τους πελάτες τους.
Κακός οιωνός…
Λιγότερο γνωστό όμως είναι το γεγονός ότι και στα διπλωματικά αρχεία του γαλλικού κράτους δίνονται απαντήσεις για την ταυτότητα των εμπρηστών από πληροφορητές που θεωρούνται αξιόπιστοι. Τέτοιος είναι ο Γάλλος διπλωμάτης Michel Graillet, που διηύθυνε το γαλλικό προξενείο στις ασταθείς συνθήκες που δημιούργησαν οι δυτικές δυνάμεις στις συνεδρίες της Σύσκεψης Ειρήνης, απ’ όπου όμως επέλεξαν να απουσιάσουν οι Ιταλοί εκπρόσωποι (ήταν κακός οιωνός), μετά τη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920).
Μετά τη σημαντική αλλαγή της πολιτικής της Ιταλίας και της Γαλλίας από τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1921, δημιουργήθηκαν νέες διεθνείς σχέσεις και έγιναν συμφωνίες με την καινούργια εξουσία του Κεμάλ πασά. Ο Κεμάλ πασάς είχε καταφέρει να κερδίσει την υποστήριξη σε χρήματα και όπλα του καινούργιου σοβιετικού καθεστώτος του Λένιν τον Φεβρουάριο του 1921. Στις 20 Οκτωβρίου του 1921 η Γαλλία υπέγραψε κιόλας τη Συμφωνία της Αγκυρας με την κεμαλική εξουσία, με βάση την οποία εκκένωσε τη νότια Κιλικία (περιοχή γύρω από τα Αδανα) χωρίς να μεσολαβήσει κάποια αποφασιστική γαλλική στρατιωτική ήττα.
Οι διαδοχικές ανακωχές του 1920 (από τον Ιούλιο 1920) που δεν έγιναν σεβαστές εκ μέρους των κεμαλικών, όπως το δείχνει ο σημερινός Τούρκος ιστορικός Οσμάν Κιοκέρ, εξέφρασαν μάλλον την ατονία των γαλλικών αρχών μετά τον ευρωπαϊκό πόλεμο, ο οποίος είχε γίνει κατά μεγάλο βαθμό στο γαλλικό έδαφος που άφησε τη δήθεν Μεγάλη Δύναμη εξαντλημένη. Αυτή η ατονία υπήρξε πριν από την εκλογική ήττα του Ελ. Βενιζέλου και πριν από την επιστροφή στην εξουσία του γερμανόφιλου βασιλιά Κωνσταντίνου.
Η συμμαχία με τους κεμαλικούς
Η ριζική ανατροπή της φιλελληνικής πολιτικής της γαλλικής κυβέρνησης συνοδεύθηκε από την αποχώρηση από τη Σμύρνη του διπλωμάτη Lucien Laporte, ο οποίος εστάλη στην Κιλικία για να διαπραγματεθεί με τους κεμαλικούς την πρακτική παράδοση της νότιας Κιλικίας. Ο Laporte αντικαταστάθηκε από τον Michel Graillet, στον οποίο, δε, δόθηκε ο τίτλος του γενικού προξένου.
Η έλλειψη συνέπειας της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής με ανακωχές με τους κεμαλικούς πριν από τη Συνθήκη Σεβρών και η διπλωματική διγλωσσία που συνοδεύθηκε από τη στρατιωτική και διπλωματική ενίσχυση του κεμαλικού καθεστώτος, γίνονται σαφείς στα διπλωματικά αρχεία. Μικρή σημασία δινόταν σ’ ό,τι έγραφε ο Michel Graillet, παρ’ ότι ο ίδιος βρισκόταν στη Σμύρνη και κοντά στον πληθυσμό, μεταξύ του οποίου υπήρχε τότε σημαντικός αριθμός Γάλλων υπηκόων και Γάλλων προστατευομένων. Αντίθετα, δινόταν μεγάλη σημασία και προσοχή σε ό,τι και να έγραφαν ο στρατηγός Pelle στην Κωνσταντινούπολη, που είχε τον τίτλο «Υπατος Αρμοστής της Δημοκρατίας εν Ανατολή», και ο ναύαρχος Dumesnil, επικεφαλής του γαλλικού στόλου στον Κόλπο της Σμύρνης. Υπήρχε σαφής διχασμός μεταξύ των Γάλλων διπλωματών, ανάλογα με την εγγύτητά τους στο πολιτικό κέντρο στο Παρίσι.
Η πυρκαγιά…
Ο στρατηγός Pelle στάλθηκε από τον ίδιο τον Raymond Poincare στη Σμύρνη για να συντάξει γραπτή έκθεση περί των υπευθύνων για την πυρκαγιά. Αυτή η έκθεση θα φτάσει στη Γαλλία μετά την άφιξη των Γάλλων προσφύγων, των ίδιων που ομόφωνα κατήγγελλαν το νέο καθεστώς για την καταστροφή της Σμύρνης. Εν τούτοις, η έκθεση του Pelle και οι υπηρεσιακές επιστολές του Dumesnil «εκμηδένισαν» τις μαρτυρίες που διαφωνούσαν με τη δική του ερμηνεία για τα γεγονότα. (Δείτε Αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών, Σειρά: Levant, Υποσειρά: Turquie, Αρ. 55, φύλλο αρ. 96, Τηλεγράφημα του Υπάτου Αρμοδίου της Γαλλικής Δημοκρατίας στην Ανατολή, στρατηγού Pelle στον υπουργό Εξωτερικών, σταλμένη τις 23 Σεπτεμβρίου 1922.) Ο ναύαρχος και ο «Υπατος Αρμοστής της Δημοκρατίας εν Ανατολή» αθώωναν το καινούργιο εθνικό τουρκικό καθεστώς στη Σμύρνη, παρά τη μαρτυρία του προξένου στη Σμύρνη.
Τουρκικό απεταξάμην…
Ο Michel Graillet έγραψε τις 20 Σεπτεμβρίου 1922, ύστερα από μια επίσκεψή του στην ξηρά (είχε βρει καταφύγιο στο θωρηκτό «Edgar Quinet» γιατί το γαλλικό προξενείο κάηκε εντελώς): «Οι Τούρκοι περισσότερο από ποτέ επαναλαμβάνουν σε όποιον θέλει να ακούσει τέτοια ότι δεν είναι υπεύθυνοι για την πυρκαγιά και ότι δεν τους συνέφερε να διαλύσουν τη Σμύρνη. Μπορούμε να απαντήσουμε σ’ αυτό το επιχείρημα ότι τους συνέφερε και να σταματήσουν τη μάστιγα. Ομως, σ’ αυτή την κατεύθυνση καθόλου δεν προσπάθησαν. Ο στρατός ικανοποιήθηκε με τη σφαγή αβλαβών ανθρώπων, πρώτα με το τουφέκι και μετά με χτυπήματα κοντακιού για να αποφύγουν να ακουστούν, και με τη λεηλασία των εκκενωμένων σπιτιών». (Δείτε Αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών, Σειρά: Levant, Υποσειρά: Turquie Αρ. 55, φύλλα αρ. 70 και ακ., επιστολή του Michel Graillet, πρόξενος της Γαλλικής Δημοκρατίας στον πρόεδρο Συμβουλίου και υπουργό Εξωτερικών, Raymond Poincare, σταλμένη τις 20 Σεπτεμβρίου 1922, Ελληνοτουρκικός πόλεμος, Πυρκαγιά της Σμύρνης.)
Εν κατακλείδι, πρέπει να υποσημειώσουμε ότι ο Michel Graillet έπαθε νευρική κατάθλιψη τον Οκτώβριο του 1922. Υποθέτω ότι η ίδια η εμπειρία της πυρκαγιάς ήταν βαριά, αλλά θεωρώ πιο σίγουρο ότι η διαστροφή των γεγονότων, η αδιαφορία των ανωτέρων του για τις δικές του επίσημες επιστολές και αναφορές, σαν να μην είχε σχέση με την ιστορία αυτή, τον πλήγωσε ακόμα πιο βαθιά. Αυτός ο έμπειρος διπλωμάτης ενός κράτους που παρουσιάζεται σαν παράδειγμα δημοκρατίας κατ’ αρχήν και συχνά ενσάρκωσης του Λόγου εν δράσει επί γης έπρεπε να αποδεχθεί την ανοησία της Raison d’Etat. Τελικά, παρ’ όλη τη φαινομενικά καιροσκοπική της διπλωματία, η Γαλλία δεν μπορούσε να κρατήσει τη θέση της στην ανατολική Μεσόγειο όπου παίζει σήμερα μηδενικό ρόλο. Ποιος τη λυπάται;
* Ο ιστορικός Herve Georgelin έγραψε το βιβλίο «La fin de Smyrne: du cosmopolitisme aux nationalismes», Παρίσι, εκδ. CNRS Editions, 2005. Το βιβλίο εκδόθηκε και στην Ελλάδα με τίτλο «Σμύρνη. Από τον κοσμοπολιτισμό έως τους εθνικισμούς», από τις εκδόσεις Κέδρος, 2007.
επίσης βρήκα ενδιαφέροντα και κάποια σχόλια που γίνανε στην ανάρτηση και τα αντιγράφω αυτούσια
http://kars1918.wordpress.com/2013/09/23/who-burned-down-izmir/
επίσης βρήκα ενδιαφέροντα και κάποια σχόλια που γίνανε στην ανάρτηση και τα αντιγράφω αυτούσια
http://kars1918.wordpress.com/2013/09/23/who-burned-down-izmir/
First, the American must assume financial responsibility for the ships. That was easy: out ot his salary of something like twenty-five hundred dollars a year, Jennings could readily accept personal responsibility for a few million dollars’ worth of shipping.
——————————————————————————————-
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κ.κ. Γ. Αποσπέρη και Δ. Πετρόχειλου, αλλά και της κυρίας Μαργαρίτας Γκαβανά, τη φωτιά την έβαλαν διαδοχικά (ανά τέταρτο της ώρας) πρώτα στην Αρμενική περιοχή, μετά στη συνοικία του Αγίου Κωνσταντίνου, μετά στην Αρμενική εκκλησία, στη συνοικία των Μεγάλων Ταβερνών, στη συνοικία της Αγοράς, στις συνοικίες Άγιος Νικόλαος, Ελ-μάς σοκάκ, Άγιος Δημήτριος. Εκπυρσοκροτήσεις συνόδευαν το άναμμα κάθε εστίας της πυρκαγιάς.
«Σ” αυτή τη σύντομη έκθεση θα περιοριστούμε να πούμε αυτά που είδαμε εμείς, οι ιεραπόστολοι, οι εγκατεστημένοι στη Σμύρ νη, με τα ίδια μας τα μάτια:
Στις 9 Σεπτεμβρίου, μόλις οι στρατιώτες του τουρκικού ιππικού έκαναν τη θριαμβευτική είσοδο τους στην Προκυμαία της Σμύρνης, ομάδες τουρκικές, οργανωμένες εκ των προτέρων, βγήκαν από τις κρυψώνες τους και αφού αναμείχθηκαν με τους Τούρκους στρατιώτες, κατευθύνθηκαν αρχικά προς την Αρμενική συνοικία, όπου παραβίασαν τις πόρτες, επιδόθηκαν σε σφαγές κι άρχισαν να λεηλατούν τα σπίτια. Μια άλλη τουρκική ομάδα και ιππείς, σταματημένοι στη γωνία των κυριοτέρων οδών, δολοφονούσαν τους περαστικούς, αφού πρώτα τους λήστευαν. Τότε ήταν που εκατοντάδες Αρμένιοι κατέφυγαν σ” εμάς, όπου βρήκαν στέγη και τροφή μέχρι την τελευταία μέρα. Μόλις άδειασαν τα αρμενικά σπίτια, οι Τούρκοι άρχισαν να κατευθύνονται προς την Ελληνική συνοικία που έτυχε της ίδιας μεταχείρισης με την Αρμενική. Όλοι οι δρόμοι στην Αρμενική και την Ελληνική συνοικία ήταν σπαρμένοι με πτώματα.
Μια άλλη στρατιωτική ομάδα από κοινού με τον τουρκικό όχλο προέβαινε σε συστηματική λεηλασία των χριστιανικών μαγαζιών. Φορτηγά αυτοκίνητα του τουρκικού στρατού, φορτωμένα με λάφυ ρα, πηγαινοέρχονταν συνεχώς από την πόλη στην Τουρκική συνοικία. Πολλοί Τούρκοι στρατιώτες φορτωμένοι με μεγάλα δέματα περιφέρονταν στις Ευρωπαϊκές συνοικίες, για να τα πουλήσουν σ” οποιαδήποτε τιμή.
Η δεσποινίς Θάλεια Βαλτζή καταθέτει ότι χάρη στο συνταγματάρχη Giordano, αξιωματικό-σύνδεσμο του Προξενείου της Ιταλίας, μπόρεσε να διασχίσει μαζί με τριάντα πέντε άλλα πρόσω πα, Ιταλούς και Έλληνες, με ένα φορτηγάκι και δυο αυτοκίνητα μάρκας Φορντ, το φράγμα που οι Τούρκοι είχαν στήσει γύρω από τη φλεγόμενη συνοικία του Καραγάτς. Τα αυτοκίνητα τα σταμά τησαν τέσσερις φορές Τούρκοι στρατιώτες, αλλά ο συνταγματάρχης Giordano, που ήταν επικεφαλής του μικρού μας καραβανιού, εξασφάλισε το δικαίωμα διέλευσης, βεβαιώνοντας πως εκείνοι κι εκείνες που τον συνόδευαν, ανήκαν στις οικογένειες του προσωπι κού του Ιταλικού Προξενείου.
«Φθάνοντας στο Μπαϊρακλί», είπε η μάρτυς, «είδαμε πέντε κρεμασμένους, δύο άντρες και τρεις γυναίκες, τελείως γυμνούς». Η μάρτυς επικαλείται επίσης τη μαρτυρία του κ.Frank Dracopoli, Ιταλού, καθολικού το θρήσκευμα, που επιβεβαίωσε, παρουσία του συνταγματάρχη Giordano, πως είχε δει Τούρκους να χύνουν εύφλεκτες ύλες σε διάφορα κτίρια.
«Οι Τούρκοι πυροβολούσαν τους δύστυχους εκείνους ανθρώπους που ήθελαν να σωθούν από τις φλόγες. Το πλήθος συνέρρεε στις αποβάθρες, AFIERVMA-SMYRNA-FOTIA (4)σκόνταφτε κι έπεφτε μέσα στο νερό. Όσοι τα κατά φερναν, έβρισκαν άσυλο πάνω στα πλοία. Μια μηχανοκίνητη άκατος είχε γεμίσει τόσο, που αναποδογύρισε και πνίγηκαν όλοι όσους μετέφερε. Επιτέλους, τα πολεμικά πλοία έστειλαν βάρκες, για να σώσουν τον κόσμο. Προς τα μεσάνυχτα η φωτιά έφθασε στις απο βάθρες. Οι κραυγές του πλήθους έγιναν φοβερές. Έβλεπε κανείς φλεγόμενα ανθρώπινα σώματα να ρίχνονται στη θάλασσα. Ένο ένα τα σπίτια κατέρρεαν. Οι Τούρκοι κατάβρεχαν με πετρέλαιο το σπίτια που απέμεναν, και έρριχναν εμπρηστικές βόμβες, για νο προκαλέσουν νέες πυρκαγιές. Ήταν ένα θέαμα που θύμιζε την Κό λαση».
«Βρέθηκα κι εγώ μέσα στο πλήθος και κατέβηκα παρασυρμένος από το ρεύμα μέχρι την Προκυμαία. Εκεί παραβρέθηκα στις πιο τραγικές σκηνές. Άνδρες και γυναίκες προσπαθούσαν να φύγουν με τις βάρκες, για να βρουν καταφύγιο πάνω σε κάποιο ατμόπλοιο ή θωρηκτό από αυτά που βρίσκονταν μέσα στον κόλπο. Αλλά το πλάτος της Προκυμαίας ήταν σχετικά στενό, φρακαρισμένη καθώς ήταν από τις αποσκευές και τα ζώα. Έτσι, οι στρατιώτες του Κεμάλ, αφού απώθησαν αρχικά το πλήθος, άρπαξαν έπειτα τα νέα κορίτσια και τις γυναίκες, για να τις ατιμάσουν και τέλος να τις θανατώσουν ανελέητα. Στη συνέχεια έκαψαν τον κόσμο με τη βοήθεια πετρελαίου και βενζίνης που είχαν πετάξει προηγουμένως πά νω σε ανθρώπους και αποσκευές.
ρολόι μου και πέντε χρυσές λίρες έτσι με άφησε κι έφυγα. Στη συνέχεια ζήτησα βοήθεια από ένα αγγλικό απόσπασμα που στάθ μευε στην Προκυμαία- με δέχθηκαν από φιλανθρωπία και με επι βίβασαν σ” ένα αγγλικό εμπορικό πλοίο».
Όταν η Προκυμαία πλημμύρισε, σε σημείο που μ” ένα μικρό σπρώξιμο οι άνθρωποι έπεφταν στο νερό, και η πυρκαγιά έφθασε στο ίδιο το λιμάνι, η μάζα των θυμάτων μεταφέρθηκε συμπαγής στην πλευρά του Μερσινλί (στο βόρειο μέρος της πόλης). Ας δούμε, όμως, τι αφηγούνται οι μάρτυρες:
«Πολλοί διείσδυσαν στις σιταποθήκες του Δαραγάτς, άλλοι στο νεκροταφείο, άλλοι στον «Πανιώνιο», στο Ζυθοποιείο του Αϊδινίου, ενώ άλλοι έμεναν στο ύπαιθρο, στο Μερσινλί. Το α λαφιασμένο πλήθος που ξεχυνόταν ορμητικά από τα σπίτια του, το τσαλαπατούσαν οι καμήλες και τα αυτοκίνητα, και οι Τούρκοι στρατιώτες το ξέσχιζαν με ξιφολόγχες, το λήστευαν, το έκλεβαν, το απογύμνωναν. Τη νύχτα οι στρατιώτες ρίχτηκαν πάνω σ” αυ τούς που παρέμεναν στο ύπαιθρο χωρίς κατάλυμα- έκλεβαν τις νέες κοπέλες, τις έγδυναν, τις βίαζαν. Το πλήθος δεν είχε τροφή και έσβηνε τη δίψα του με το νερό από ένα μικρό ποταμάκι του οποίου οι όχθες ήταν στρωμένες με πτώματα».
«Οι πληγέντες, αναμεμειγμένοι με τους πρόσφυγες από την ενδοχώρα, οι οποίοι όταν έγινε η υποχώρηση του ελληνικού στρατού, είχαν AFIERVMA-SMYRNA-FOTIA (3)εισρεύσει στην πόλη, είχαν συγκεντρωθεί στο ύπαιθρο, στα πρόθυρα της Σμύρνης, στη ζώνη Δαραγάτς, Χαλκά Μπουνάρ, Μερσινλί, Αγίας Τριάδας. Η έξοδος από τη ζώνη είχε απαγο ρευτεί αυστηρά από τους Τούρκους ιππείς και στρατιώτες που επιτηρούσαν στενά τα περίχωρα. Η ζώνη περικυκλώθηκε τελείως από το Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου.
Οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες του τουρκικού στρατού άρχι σαν να εισδύουν στους χριστιανικούς καταυλισμούς που βρίσκονταν στην εν λόγω ζώνη, για να απαγάγουν τις ωραίες γυναίκες και τα όμορφα κορίτσια.
Η φρίκη από τις σκηνές που διαδραματίστηκαν, είναι πέρα από κάθε φαντασία- πολλές από αυτές τις άμοιρες παραμορφώνονταν, για να φαίνονται άσχημες- άλλες που αντιστέκονταν, θανατώθηκαν από αυτά τα τέρατα- άλλες κρύβονταν στους τάφους και στα μαυ σωλεία του νεκροταφείου των Ορθοδόξων άλλες τις πήραν μαζί τους αυτά τα κτήνη. Πολλοί άνδρες που θέλησαν να προστατέψουν τις γυναίκες τους, τις αδελφές ή τις συγγενείς τους από τις επιθέ σεις των Τούρκων, σκοτώθηκαν επί τόπου».
«Αφού με αιχμαλώτισαν οι Τούρκοι, με οδήγησαν στο Μερσινλί πιστεύοντας πως είχα κρυμμένα τα χρήματα και τα ιερά σκεύη της εκκλησίας. Μέσα στην εκκλησία έγινα μάρτυρας μιας τρομερής σκηνής. Εκεί βρισκόταν ξαπλωμένο το πτώμα μιας νεαρής κοπέ λας που γνώριζα, της Ευλαμπίας από το Μερσινλί- προφανώς την είχαν βιάσει. Έφερε πληγές από ξιφολόγχη στο στήθος. Μπροστά στο εικονοστάσι βρισκόταν το πτώμα μιας άλλης κοπελίτσας, πολύ πιο νέας, μόλις δεκαπέντε ετών, που είχε υποστεί την ίδια κακοποίηση. Δεν μπόρεσα να την αναγνωρίσω, γιατί το κεφάλι της ήταν διογκωμένο. Οι Τούρκοι αντί να συγκινηθούν μπροστά σ” αυ ό το θέαμα, έλεγαν με περιφρόνηση: «Τι κάνουν ο Χριστός σου και η Παναγιά σου; Πού πήγαν οι επικλήσεις που έλεγες στο δρόμο; Πώς και δε βοήθησαν αυτά τα κορίτσια που τα… (εδώ παραλείπω μια λέξη που δε γράφεται) μπροστά τους;»
Η εκκλησία είχε λεηλατηθεί και συληθεί, και οι άγιες εικόνες κείτονταν κομματιασμένες στο πάτωμα».
Η µεγάλη Ιστορία και τρεις προσωπικές ιστορίες
10 Φεβρουαρίου 2014 • 0 Comments
1855 25,8 16,7 42,5
1856 72,2 71,8 144
1857 62,9 61,1 124
1858 55,7 59,1 114,8
– – – –
1867 100,2 52,2 153,4
Καταπληκτική είναι η ανάπτυξις του Σμυρναϊκού εμπορίου εν διαστήματι των ανωτέρω δέκα και τριών ετών, διότι σχεδόν ετετραπλασιάσθη. Ακριβέστερα δε ο προβιβασμός αυτού εκ της επόψεως της εξαγωγής ανέβη από 25 εις 100 και εκ της επόψεως της εισαγωγής από 16 εις 53.
Ο ελληνικός στρατός υποχωρεί και σε πολλές περιπτώσεις έχει καταρρεύσει και η υποχώρηση μετατρέπεται σε άτακτη φυγή.
Ακόμη πιο τραγική υπήρξε η τύχη του άμαχου ελληνικού πληθυσμού της εμπόλεμης ζώνης. Οι ελληνικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές όχι μόνο απέφυγαν να ενημερώσουν τους κατοίκους για την κατάρρευση του μετώπου και την επικείμενη αποχώρηση του ελληνικού στρατού, παραπλανώντας συνειδητά όσους επιχειρούσαν να πληροφορηθούν τι συμβαίνει, αλλά και απαγόρευσαν κάθε οικογενειακή αναχώρηση από χωριά και πόλεις της ενδοχώρας για τα παράλια. Η άρση αυτής της απαγόρευσης, όπου κι αν γνωστοποιήθηκε στον πληθυσμό, ήρθε κατά κανόνα πολύ αργά [1].
Δεν έλειψαν και οι εντολές ή οι παροτρύνσεις προς τους κατοίκους να μη φύγουν [2], ακόμη και η διά της βίας παρεμπόδισή τους με το μαστίγιο από έλληνες αξιωματικούς που την επόμενη θα εγκατέλειπαν σιδηροδρομικώς την περιοχή [3].
Σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων, η απόκτηση διαβατηρίου (ή της ισοδύναμης με αυτό άδειας εισόδου στην Ελληνική Επικράτεια) προϋπέθετε κάποιο κοινωνικό status ή την ύπαρξη «γνωριμιών στη Διοίκηση» [6]
Όταν ο Στεργιάδης ανακοίνωσε στον νεαρό τότε πολιτικό Γ.Παπανδρέου την επερχόμενη καταστροφή, δέχτηκε την ερώτηση:
«Γιατί δεν ειδοποιείτε τον κόσμο να φύγει;»
Η απάντηση του έλληνα αρμοστή της Σμύρνης ήταν η εξής:
«Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα» [8].
«Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες, εκτός ελαχίστων.
Θα άξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ διά να τους πετσοκόψει όλους αυτούς τους αχρείους, οι οποίοι φέρονται ούτω κατόπιν του φοβερού αίματος όπερ εχύσαμεν εδώ.
Αίματος της Παλαιάς Ελλάδος δε, διότι όλα τα παιδιά των οπωσδήποτε καλυτέρων οικογενειών των ενταύθα υπηρετούν εις την Σμύρνην και τα μετώπισθεν, αλλοίμονον δε αν εν οιονδήποτε τμήμα ευρεθή σχηματισμένον μόνον από Μικρασιάτας και ενώπιον του εχθρού! [10].
«Πρέπει να γίνη κάτι το ταχύτερον δια ν’απαλλαχθώμεν του εφιάλτου της Μικράς Ασίας.
Δεν γνωρίζω τι πρέπει να γίνη, πρέπει όμως να παύσωμεν μπλοφάροντες και ν’αντιμετωπίσωμεν την κατάστασιν οία πραγματικώς είναι.
Διότι επιτέλους τι είναι καλύτερον;
Να πέσωμεν εις την θάλασσαν ή να φύγωμεν προ του λουτρού;» [11]
Κάποιες φορές, η παραμονή των κατοίκων στις εστίες τους υπήρξε το αποτέλεσμα της επιβολής των πλουσιότερων κι ισχυρότερων προυχόντων των ελληνικών κοινοτήτων, που σε ορισμένες περιπτώσεις έφτασαν μέχρι τη συγκρότηση ένοπλων ελληνοτουρκικών πολιτοφυλακών για να εμποδίσουν με τη βία όσους ήθελαν να φύγουν [19].
“Ο μέγιστος εχθρός ήταν ο Βενιζέλος και οι συμπαραστάτες του, κρητικοί και μικρασιάτες” [21] .
Η αχαλίνωτη κερδοσκοπία πολλών καπεταναίων, που ζητούσαν υπέρογκα ποσά ή προτιμούσαν να μεταφέρουν εμπορεύματα και κλοπιμαία παρά ανθρώπους, συνέβαλε κι αυτή στην εγκατάλειψη πολλών Μικρασιατών από τα φτωχότερα κυρίως κοινωνικά στρώματα [22].
Χτυπούσαν τις πόρτες μας και ζητούσαν ρούχα για να βγάλουν το χακί από πάνω τους. Πόσους δεν ντύσαμε!
Οι μεγάλοι οι δικοί μας ξεκουμπίστηκαν και φύγανε κι αφήσαν τον κόσμο στο έλεος του Θεού. Έφταναν οι στρατιώτες ξυπόλητοι, γυμνοί, κουρελιασμένοι, πρησμένοι, νηστικοί.
Οι Τούρκοι κατεβαίναν και σφάζαν τους Έλληνες.
Το ίδιο έκαναν και οι δικοί μας.
Παντού φωτιά και μαχαίρι άκουες και έβλεπες…» [28]
* Βλάσης Αγτζίδης, «Έλληνες του Πόντου», ελληνικές εκδόσεις Α.Ε.
* Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 12 «Νεώτερος Ελληνισμός», εκδόσεις ΔΟΜΗ.
[2] Έξοδος, σ.94 (Αϊβαλί), 102 (Γκομέτς), 119 (Ερίκιοϊ), 142 (Ατζανός), 337 (Πάνορμος).
[3]Βλάχος Σπύρος, Απομνημονεύματα, σ.216-20, (Στρατ.Διοικητής Φιλαδέλφειας συνταγματάρχης Α.Σκυρός).
[4] Έξοδος, σ.229 και 245, Ροδάς σ.366.
[5] ΦΕΚ 1922/Α/119, Ν.2870 της 16.7.1922 «Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής», άρθρο 1.
[6] Έξοδος, σ.229, Φωτιάδης Κωνσταντίνος, «Παραευξείνιος Ελληνισμός», σε ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Θέματα Ιστορίας, Μάθημα επιλογής Β’Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2005, σ.206-7. Για φωτοτυπία μιας τέτοιας άδειας αναχωρήσεως, που ισοδυναμούσε με διαβατήριο, βλ.Κουλιγκάς Βασίλειος, «Κίος 1912-1922, Αναμνήσεις ενός Μικρασιάτη», σ.257.
[7] Κουλιγκάς, σ.15 και 211-2.
[8] Γρηγόρης Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», 2η εκδ., Αθήνα, εκδόσεις Ίκαρος, 1974, σ.16, Άλκης Ρήγος, «Η Β’ Ελληνική Δημοκρατία 1924-1935, Αθήνα, 1988,σ.257, Βλάσης Αγτζίδης, «Έλληνες του Πόντου, η Γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό», 2005,σ.219.
[9] Για το «μίσος» πολλών «διεστραμμένων» στρατιωτών προς τους Μικρασιάτες, Τούρκους κι Έλληνες χωρίς διάκριση, «όχι για άλλο λόγο παρά γιατί…υπήρχαν και τους φέραν στη Μ.Ασία»,βλ. Βλάχος, σ.136. Για τις παρεμφερείς διαπιστώσεις ενός μικρασιάτη αξιωματικού: Μουμτζής Τάσος, «Η Μικρασιατική εκστρατεία και ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, Αναμνήσεις,σκέψεις, στοχασμοί», σ.24-5. Για τη δυσφορία ελλαδιτών φαντάρων και αξιωματικών για την περιορισμένη συμβολή των Μικρασιατών στην πολεμική προσπάθεια: Ντούλας Κώστας, «Ένας φαντάρος θυμάται (τον Μικρασιατικό πόλεμο), σ.65, Αθανάσιος Αργυρόπουλος, «Μνήμες πολέμων 1917-1922», σ.79, Αθήνα, 1985, Στάμου Παναγιώτης, «Αναμνήσεις ενός πολεμιστού από το Μακεδονικό μέτωπο 1918 και την εκστρατεία στη Μικρά Ασία 1921», σ.27, Γιαλιράκης Ιωάννης, «Αναμνήσεις από την μικρασιατικήν εκστρατείαν», σ.42. Για τις μαζικές λιποταξίες Μικρασιατών και την εκ μέρους τους αποφυγή της στράτευσης: Pallis A.A., “Greece’s Anatolian venture-and after”, σ.61, Αξιώτης Μανώλης, «Ενωμένα Βαλκάνια», σ.144.
[10] Μεταξάς Ιωάννης, «Το προσωπικό του ημερολόγιο» τ.Γ2 (1921-1932) επιμ.Π.Σιφναίος, Γκοβόστης, Αθήνα χ.χ. (α’ εκ.1960), σ.759.
[11] «Η κατάσταση του ελληνικού στρατού τον χειμώνα του 1921-1922. Επιστολή του πρίγκιπα Ανδρέα στον Ιωάννη Μεταξά (Σμύρνη, 19/12/1921)», όπως παρατίθεται από τον Γ.Μαργαρίτη, καθηγητή νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο ΑΠΘ, «Η ιστορία των ελλήνων», ΔΟΜΗ, τ.12, σ.185.
[12] Στέφανος Σαράφης, Ιστορικές Αναμνήσεις, Επικαιρότητα, Αθήνα 1980 (α’έκ.1952), σ.207 και Βλάχος ο.π., σ.189.
[13] Για δείγματα αυτής της φημολογίας: Έξοδος, σ.109 και 119 και για έναν σχολιασμό αυτών των μαρτυριών: στο ίδιο, σελ.147.
[14] Έξοδος, σ.240.
[15] Έξοδος, σ.241
[16] Έξοδος, σ.245
[17] Έξοδος, σ.320
[18] Βλάχος, σ.247-9.
[19] Για τις πολιτοφυλακές που εμπόδισαν την αναχώρηση: Ντάμπος Κωνσταντίνος, Μικρά Ασία 1914-1922. Το χρονολόγιο του Ανθυπασπιστή Κωνσταντίνου Ντάμπου, σ.54-6 (Ρεϊς Ντερέ), «Έξοδος» σ.50 και 57-8 (Φώκιες), 139-141 (Πέργαμος) και 143 (Τσανταρλί), Χατζήμπεης Σταμάτης, «Μια ζωή γεμάτη αγώνες», σ.92 (Τσεσμές). Για την αντίστοιχη στάση του Χρυσοστόμου Σμύρνης, Νοταράς Μιχάλης,»Εις την Ιωνίαν, Αιολίαν και Λυδίαν. Πριν πενήντα χρόνια», σ.67.
[20] Έξοδος, σ.78-9, 96, 141, 245 και 250. Χατζήμπεης σ.89-90. Για το αντιπροσφυγικό πογκρόμ των Νοεμβριανών βλ.: «Τα Νοεμβριανά του 1916», Ιωάννης Γ. Μουρέλος,αναπληρωτής καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και διευθυντής του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ). Επίσης, Βεντήρης Γεώργιος, «Η Ελλάς της δεκαετίας του 1910-1920, σ.277, Φωτιάδης Δημήτρης, «Σαγγάριος, Εποποιία και καταστροφή στη Μικρά Ασία», Φυτράκης [σειρά: Τα φοβερά Ντοκουμέντα],σ.147-8.
[21] Ι.Δραγούμης, «Έθνος, Σοσιαλισμός, Ανατολή», Η Αριστερά και το Ανατολικό Ζήτημα, Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1998, σ.153-163, Βλάσης Αγτζίδης, ο.π. σελ.222.
[22] Έξοδος, σ.57,71,76 και 238.
[23] Έξοδος, σ.138 και 140-141.
[24] Έξοδος, σ.75-6.
[25] Ντάμπος, σ.55 (Αλάτσατα).
[26] Έξοδος, σ.94-7 (Αϊβαλί) και 102 (Γκομέτς).
[27] Αναλυτικός κατάλογος ανά ημέρα, με βάση σχετική αναφορά του αμερικανού ναυάρχου Μπρίστολ, σε Shaw Stanford, From Empire to Republic. The Turkish war of national liberation, 1919-1923. A documentary study, τ. ΙV, σ.1740.
[28] Από τις αναμνήσεις της Ελένης Καραντώνη από το Μπουνάρμπασι της Σμύρνης, Δημοσιεύτηκε στο έργο «Έξοδος» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (παρατίθεται από Βλ.Αγτζίδης, σ.216).
Η Ιωνία χάθηκε. Ο αέρας ύπουλος και αυτός δεν μετέφερε τις κραυγές ούτε καν στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Στην Αθήνα…
Η Σμύρνη, καιγόταν. Η Σμύρνη πέθαινε αργά, αφημένη στην μοίρα της. Ο Ελληνισμός της Ιωνίας, έσβηνε για πάντα από τον χάρτη…
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικεφαλής της Ελληνικής αποστολής, ετοιμάζεται να επιβιβαστεί στο τρένο για να επιστρέψει νικητής στην Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα που πλέον δεν είναι “μικρά πλην όμως τιμία” αλλά στην Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Πριν το τρένο ξεκινήσει είχε τηλεγραφήσει: “ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ. Είμαι ευτυχής αγγέλων προς υμάς, ότι σήμερον υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης μετά της Τουρκίας. Η συνθήκη δι’ ης αι κυριώταται σύμμαχοι δυνάμεις, μεταβιβάζουσι εις την Ελλάδα, την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, (…) και η συνθήκη μετά της Ιταλίας δι’ ης αυτή μεταβιβάζει εις ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ’ ην στιγμήν , το έργον όπερ διαξάγομεν, εν μέσω τοσούτων δυσχερειών, στεφανούται δια τοιάυτης επιτυχίας. Αισθάνομαι το καθήκον όπως εκφράσω προς τους συμπολίτας μου τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου δια την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλον τόσα έτη…”
Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για να έχει την νέα λαϊκή εντολή σαν επιπλέον διαπραγματευτικό χαρτί με τους άλλους Ευρωπαίους στις όποιες συνομιλίες. Ήδη κάποιοι “σύμμαχοι” (Ιταλοί) στην Ευρώπη του είχαν πει: “ Εσείς ποιόν εκπροσωπείτε κύριε Βενιζέλε; ”
Αναφέρει λοιπόν ο πρίγκηψ (η οικογένεια του οποίου λίγα χρόνια πριν ενώ φοιτούσε στη σχολή Ευελπίδων, πίεσε με κάθε τρόπο τον τότε διοικητή της σχολής, Νικόλαο Ζορμπά να δώσει προαγωγές στον εύελπη Ανδρέα επειδή ήταν… πρίγκηπας. Κάτι τέτοιο δεν έγινε και δημιουργήθηκε μάλιστα και κρίση εντός σχολής, διότι ο Διοικητής έκρινε πως ο Θ. Πάγκαλος -νυν επιτελάρχης της Στρατιάς και εκ των ικανοτέρων επιτελικών πράγματι- άξιζε και πήρε τις προαγωγές.): “ Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες. Επικρατεί Βενιζελισμός ογκώδης και κατά την 15η Δεκεμβρίου – εορτή του Αγ. Ελευθερίου- είχον κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα. Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ δια να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους”
«Αν δεν νικιόμασταν στην Μ. Ασία, η Τουρκία θα ήτανε σήμερα πεθαμένη και εμεις μεγάλη Ελλάδα. Τη «λευτεριά» μας θα την στηρίζαμε στην υποδούλωση του τουρκικού λαού. Αυτό εμείς δεν το δεχόμαστε. Το αποκρούουμε κατηγορηματικά. Η αστικο-τσιφλικάδικη Ελλάδα στην Μ. Ασία πήγε όχι ως εθνικός απελευθερωτής αλλά ως ιμπεριαλιστική δύναμη, όργανο των Εγγλέζων μεγαλοκαρχαριών. Πήγαινε αυτού όχι μόνο για να διαιωνίση την ξενική κυριαρχία πάνω στον τουρκικό λαό μα και να κάμη την Τουρκία αντισοβιετικό ορμητήριο. Δεν είναι αυτός ο δρόμος της ειρηνικής δημοκρατικής συμβίωσης των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η Μικρασιατική εκστρατεία δεν χτυπούσε μόνο την νέα Τουρκία, μα στρεφότανε ενάντια στα ζωτικότατα συμφέροντα του Ελληνικού λαού. Γι? αυτό εμείς, όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την αστικο-τσιφλικάδικη ήττα, στην Μ. Ασία, μα και την επιδιώξαμε».
“Οι Ελληνες ήταν πρώτης τάξεως πολεμιστές και σίγουρα, κάμποσα σκαλοπάτια παραπάνω από το στρατό του Κεμάλ. Αυτή είναι η άποψη του Γουίτταλ. Πιστεύει ότι οι τσολιάδες θα είχαν καταλάβει την Άγκυρα – και θα είχαν τελειώσει τον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί. Όταν ο Κωνσταντίνος ήρθε στην εξουσία όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί που ήταν σε επιτελικές θέσεις υποβαθμίστηκαν αμέσως σε χαμηλότερα πόστα. Πολλοί απ’ αυτούς είχαν πάρει τα γαλόνια τους με ανδραγαθήματα στο πεδίο της μάχης. Ηταν έξοχοι πολεμιστές και σπουδαίοι ηγέτες. Αυτό δεν εμπόδισε το κόμμα του Κωνσταντίνου να τους διώξει και να τους αντικαταστήσει με αξιωματικούς που δεν είχαν ακούσει ποτέ τους να πέφτει ούτε μια ντουφεκιά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σπάσει το μέτωπο.”
2 Μαΐου 1919 Σμύρνη
Η προκυμαία έχει γεμίσει ασφυκτικά. Από τα Μπεζεστένια έως το Θέατρο. Οι κοσμοπολίτες κάτοικοι της Σμύρνης δεν κοιμήθηκαν το προηγούμενο βράδυ. Αγωνιούσαν, περίμεναν. Την επαύριο ο Ελληνικός στρατός θα πατούσε μετά από εκατοντάδες χρόνια, πάλι στο χώμα της Ιωνίας. Το λιμάνι στα παράλια της μικράς Ασίας είχε παρουσιάσει μια αξιοζήλευτη οικονομική και πολιτιστική άνοδο. Σχεδόν ολόκληρο το εμπόριο της Μεσογείου περνούσε από εκεί. Η Γαλλία η Ιταλία και η Αγγλία είχαν εγκαταστήσει τράπεζες, οι ΗΠΑ προξενείο. Η Σμύρνη είχε όπερα, είχε σχολές είχε γυμνάσια, είχε βιβλιοθήκες, είχε θέατρα και κινηματογράφους. Είχε λέσχες και μουσεία. Είχε εφημερίδες , περιοδικά. Είχε νοσοκομεία ιδρύματα και ορφανοτροφεία. Η Σμύρνη ήταν το Παρίσι της Μεσογείου. Την ίδια ώρα η Αθήνα προσπαθούσε να ξεπεράσει την νοοτροπία του μικρού χωριού και να αναπτυχθεί. Η σύγκριση εκείνη την εποχή ανάμεσα στις 2 πόλεις και το βιωτικό επίπεδο τους, ήταν συντριπτικά υπέρ της Σμύρνης.
Οι Ιταλοί την ήθελαν, το ίδιο και οι Γάλλοι (οι Άγγλοι προτιμούσαν τα πετρέλαια της Μοσούλης και τα Στενά), τελικά ο Βενιζέλος με το επιχείρημα ότι στη Σμύρνη ζει αμιγώς Ελληνικός πληθυσμός στην πλειοψηφία του, ο οποίος κινδυνεύει από τις σφαγές των Τούρκων, τους προλαβαίνει και με τις ευλογίες της Αγγλίας στέλνει στρατό.
“Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως με πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει απεφάσισεν ομοφώνως, όπως το εκστρατευτικόν σώμα αναχωρήση ΑΜΕΣΩΣ δια Σμύρνην. ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ”
Ας δούμε κάποιες διαφορές με τον στρατό του Κεμάλ
Το βασικότερο όλων είναι το ΣΧΕΔΙΟ και ο προγραμματισμός. Ο Ελληνικός στρατός μετά τις εκλογές δεν είχε κάποιο πλάνο δράσης.
Θα κρατηθούμε στην γραμμή Εσκί Σεχίρ -Κιουτάχεια- Αφιον; Θα προελάσουμε ανατολικότερα να συντρίψουμε τον Κεμάλ στην Άγκυρα; Θα στείλουμε όλες τις δυνάμεις να καταλάβουν την …Κωνσταντινούπολη για να πιέσουμε τους “Συμμάχους”; Θα υποχωρήσουμε στη γραμμή Σμύρνης και θα αμυνθούμε; Τίποτε και λίγο από όλα. Ηγεσία (στρατιωτική και πολιτική) ήταν ανύπαρκτη και ανίκανη να σχεδιάσει ένα επιτελικό σχέδιο.
Την ίδια ώρα ο Κεμάλ συσπείρωνε τον στρατό αλλά και τον κόσμο γύρω του. Έριχνε το δόλωμα και υποχωρούσε. Και οι Έλληνες όλο και παρασυρόντουσαν σε ένα φαύλο κύκλο που άφηνε μόνο νεκρούς.
Είναι γεγονός ότι ο Βενιζέλος είχε προσδεθεί στο άρμα των Άγγλων. Οι κινήσεις του βόλευαν τους Άγγλους, αλλά εξυπηρετούσαν και τους σκοπούς της Ελλάδας. Το χρήμα και τα εφόδια έρχονταν συνέχεια. Μια φορά οι Άγγλοι δεν συμφώνησαν με μια κίνηση του Βενιζέλου για να μην δυσαρεστήσουν τους Τούρκους και ο κρητικός πολιτικός απείλησε ότι θα απέσυρε τον στρατό από τη Σμύρνη. Θα άφηνε έτσι τα νώτα των Εγγλέζων στα στενά που είχαν καταλάβει, ΑΚΑΛΥΠΤΑ. Αμέσως υπαναχώρησαν.
Οι Γάλλοι και φυσικά οι “σύμμαχοι” Ιταλοί έπαιξαν έναν άθλιο ρόλο εις βάρος των Ελλήνων. Έναν ρόλο που η ηγεσία που διαδέχθηκε τον Βενιζέλο αποδέχτηκε και δεν αντέδρασε καθόλου. Μυστικά στην αρχή απροκάλυπτα μετά, εφοδίαζαν τον Κεμάλ με χρήματα και πολεμικό υλικό με αντάλλαγμα νέες συμφωνίες. Οι Τούρκοι στο νότο έβρισκαν καταφύγιο μέσα στις Ιταλικές γραμμές. Έβγαιναν χτυπούσαν, έκαιγαν χωριά δολοφονούσαν με ιταλικά όπλα και μετά έμπαιναν πάλι στις γραμμές των συμμάχων και δυτικών γειτόνων μας Ιταλών.
Τα γεγονότα του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου του 1922 είναι λίγο πολύ γνωστά. Ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία ουδέποτε ηττήθηκε επί της ουσίας. Ο στρατός στην Ιωνία προδόθηκε από τους ίδιους τους ηγέτες του, από τους ηγέτες της χώρας.
Στρατιωτικοί αναλυτές κατακεραυνώνουν την απόφαση να προχωρήσουμε προς την Άγκυρα . Ήταν μια απόφαση που αποδείχθηκε δολοφονική για το στράτευμα. Στο πυρωμένο από τον ήλιο χώμα έξω από την Άγκυρα ο Ελληνικός στρατός έχασε δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικούς. Ο ανθός του στρατεύματος. Η Άγκυρα, με το “ευφάνταστο” Ελληνικό σχέδιο να προβλέπει μόνο κατά μέτωπον επιθέσεις, δεν θα έπεφτε αλλά και εάν έπεφτε η ηγεσία αγνοούσε την δυνατότητα του Κεμάλ να την εγκαταλείψει και να αποσυρθεί Ανατολικότερα, όλο και πιο μέσα δίχως να μπορεί να νιώσει ότι απειλείται.
Ο Αρχιστράτηγος Παπούλας κόντεψε να πάθει εμβολή μόλις διάβασε την απάντηση του πρίγκηπα. Οργισμένος τότε του τηλεγραφεί: “Έκπληκτος προ σκέψεως εγκαταλείψεως θέσεως σας, διατάσσω Σώμα να παραμείνει θέσεις του. Μόνος αρμόδιος κρίνει και αποφασίσει τυγχάνω εγώ ως διοικητής Στρατιάς. ΑΝΑΚΑΛΕΣΑΤΕ πάσαν διαταχθείσαν μετακίνησην”
The Great Fire of Smyrna or the Catastrophe of Smyrna[1][2] (Greek: Καταστροφή της Σμύρνης, “Smyrna Catastrophe”; Turkish: 1922 İzmir Yangını, “1922 Izmir Fire”; Armenian: Զմյուռնիոյ Մեծ Հրդեհ) was a fire that destroyed much of the port city of Smyrna (modern İzmir) in September 1922. Eyewitness reports state that the fire began on 13 September 1922[3] and lasted until it was largely extinguished on 22 September. It occurred four days after the Turkish forces regained control of the city on 9 September 1922, effectively ending the Greco-Turkish War in the field, more than three years after the Greek army had landed troops at Smyrna on 15 May 1919. Estimated Greek and Armenians deaths resulting from the fire range from 10,000[4][5] to 100,000.[6][7]