"Ω Κρίτων, έφη, τω Ασκληπιώ ωφείλομεν αλεκτρυόνα. αλλά απόδοτε και μή αμελήσητε" Σωκράτης, 469-399 π.Χ.

Τετάρτη 18 Μαΐου 2016

Παλαιοχώρι Χαλκιδικής

Το Παλαιοχώρι είναι μεγάλος οικισμός του Νομού Χαλκιδικής. 
Βρίσκεται στη βορειοανατολική Χαλκιδική, στην κύρια οροσειρά τους όρους Χολομώντα, σε υψόμετρο περίπου 540 μέτρων στο κέντρο του τριγώνου που σχηματίζουν τα χωριά Νεοχώρι ανατολικά σε απόσταση 3 χλμ, Αρναία δυτικά σε απόσταση 5 χλμ και Μεγάλη Παναγία νότια σε απόσταση 7 χλμ.

Αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο και συνδέει οδικά τη βόρεια με τη νότια Χαλκιδική.

" Κατηφορίζοντας από τα Στάγειρα,
την πατρίδα του Αριστοτέλη,
λίγο μετά το Παλαιοχώρι
ταξιδεύεις στον γεμάτο στροφές δρόμο
έχοντας στα δεξιά σου το πανέμορφο βουνό,
τις υπώρειες του Κάκαβου και
στα πόδια σου απλώνεται ο κόλπος της Ιερισσού."      

           

ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Χαλκιδείς πάλιν δ' ερήμους γενομένας αυτάς απάσας Χαλκιδείς συνοίκησαν, ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν αποικίες στην ευρύτερη περιοχή (γεωγραφική περιοχή στα βορειοανατολικά της χερσονήσου, η οποία έδωσε το ονομά της σε όλη την χερσόνησο δηλ. Χαλκιδική). Κατά τον 5ο αι. π.Χ. δημιουργείται το Κοινό των Χαλκιδέων επί της Θράκης. Κάτοικοι τηςΆνδρου και άλλων περιοχών της νότιας Ελλάδας αποίκισαν και αυτοί την περιοχή της ΒΑ χερσονήσου (ΣτάγειραΑπολλωνία,ΆκανθοςΆρνη κ.α).

Αρχαιολογικοί Χώροι

OLD-map.jpg
Στην ευρύτερη περιοχή του Παλαιοχωρίου τοποθετούνται, με βάση τις ιστορικές ενδείξεις, οι εξής αρχαίοι οικισμοί με χρονολογική σειρά :
  • ΑυγαίΑυγέα ή Αυγαία (Augiea) [3][4]
  • Άρνη ή των Αρνών [8]
  • Κάστρο (Kastro) [9]
  • Παλαιοχώρι (Palaiocori)[10][11]
Το Θεοφύλακτο Κάστρο - Νέπωσι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα:Καστέλλι Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής
Neposi.jpg
Στο Καστέλλι (βυζ,Castelli) βρίσκεται στην περιοχή του Νέπωσι και είναι κτισμένο κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα σε θέση κατοικημένη με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα τουλάχιστον από το 1500 π.Χ.[12]
Τα συμπεράσματα από την επιφανειακή μέχρι στιγμής μελέτη του κάστρου είναι τα εξής[12]:
Στην κορυφή ενός οχυρού λόφου, φύσει και θέσει απόρθητου, είναι κτισμένο το κάστρο Καστέλλι, όπως το ονομάζουν οι Παλαιοχωρινοί, το μεγαλύτερο στη Χαλκιδική[13]. Η μόνη σύνδεση του λόφου με το βουνό είναι ένα στενό απόκρημνο μονοπάτι. Βρέχεται από τρεις πλευρές από τον «Παλαιοχωρινό λάκκο», βασικό παραπόταμο του Χαβρία, που ρέει στο βάθος χαράδρας 30 - 40 μέτρων. Περιβάλλεται σε μεγάλη ακτίνα από τοπίο με πυκνή βλάστηση.
Neposi1.jpg
Το κάστρο καταλαμβάνει έκταση 15 στρεμμάτων (σε επίπεδο) και περιστοιχίζεται από τείχος μήκους 800 - 1000 μέτρων περίπου και ύψους 4 - 5 μέτρων. Το τείχος φαίνεται να έχει τρεις οικοδομικές φάσεις, που ξεχωρίζουν στο ύψος και δείχνουν πόσες φορές ανακατασκευάσθηκε μετά από καταστροφές. Κτίστηκε κατά τον 5ο αι μ.Χ. σε θέση κατοικημένη τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. Το κάστρο έπαθε σοβαρές ζημιές, ίσως κατά τον 6ο αι. και πρέπει να εγκαταλείφθηκε.
Κατά τη δεκαετία του 910 μ.Χ. πρέπει να είχε ήδη επισκευασθεί και στο εσωτερικό του είχε αναπτυχθεί μεγάλο χωριό. Αυτή την περίοδο, περίοδο εντάσεως των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, πρέπει να ήταν ένα από τα βασικά στρατιωτικά ερείσματα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στην κεντρική Χαλκιδική. Ακολούθησε νέα καταστροφή και νέα μικροεπισκευή του. Περίπου στα μέσα του 14ου αι. πρέπει να εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Πιττάκιο του σημερινού (2011) Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Α' αποδέχεται τη συνέχεια μεταξύ Καστελλίου και Παλαιοχωρίου. Αναφέρει σχετικά «Παλαιοχώριον, το θεοφύλακτο Κάστρο».
Κρανιές - Βαλτούδα - Καμήλα - Σκουριές
Στην τοποθεσία Κρανιές υπάρχει το Καστελούδι όπου βρέθηκαν μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη με υπολείμματα οχύρωσεων και ναού. Σημάδια λαθρανασκαφών παρατηρούνται σε 5 τουλάχιστον σημεία. Απόπειρα διάνοιξης αγροτικού δρόμου έφερε στο φώς πιθάρι - σήμα κατατεθέν πλέον της περιοχής με μεγάλη ιστορική αξία.[14] Συνέχεια αυτής της περιοχής είναι η τοποθεσία Βαλτούδα με τις πηγές της και τα διάσπαρτα κεραμίδια. Στο βάθος διακρίνεται η Βίγλα και ο Αη Λιάς με οχυρωματικές βυζαντινές εγκαταστάσεις, ενώ στην τοποθεσία Καμήλα (στην κορυφή του αντίστοιχου βουνού) υπάρχουν οχυρωματικές κατασκευές.
Επίσης υπάρχουν μακεδονικές εκμεταλλεύσεις των μεταλείων χρυσού και χαλκού στις Σκουριές από επόχης του Φιλίππου. Στις παρυφές υπάρχει μάλιστα και η τοποθεσία Αγραμάδες που σημαίνει "χρυσοφόρες πέτρες".[14]

Μεσαίωνας

Το Παλαιοχώρι αναφέρεται σε ένα περιορισμό του Κωνσταντίνου Περγαμηνού και του Γεώργιου Φαρισαίου το 1320-21
«[...]εύρίσκει είς την οδόν την από του Κοντογρίκου εις το Παλαιοχωρίον απάγουσαν λίθινον σύνορον[...]»
και στη διαθήκη της μοναχής Αγάθης στις 20 Σεπτεμβρίου του 1441[15]
«[...]αφιερωτικόν έτει 1441 της Αναστασιας Κομνηνής, σήζυγος του δεσπότου μακαρίτου Αστερίου μοναχού και κτίτορος, περί τον Γήσβορον και Παλεοχόρη του Παλεολώγου[...]»
«[...]Υπερ ης και διά την λύτρωσιν των πολλών μου αμαρτιών και ένεκεν της μελλούσης αιωνίου ζωής προσήλωσα ως αδιάσπαστα κειμήλια τα εκ του Μουζάλωνος εκείνου μακαρίτου Δημητρίου του ιατροφιλοσόφου εξωγηθέντα μοι τέλεια πράσει δύο χωριά, το Παλαιοχωρίον λεγόμενον και το χωρίον Γησβόρον καλούμενων[...]»
Αυτό έχει μείνει στην τοπική έκφραση των κατοίκων της Χαλκιδικής και οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου πολλές φορές αναφέρονται ώς "Μουζάδες" (παρατσούκλι).

Τουρκοκρατία

Οι κάτοικοι του με βάση τα δεδομένα των οθωμανικών φορολογικών κατάστιχων από το 1478 μέχρι το 1568[16]καταγράφονται ως καρβουνιάρηδες του μεταλλείου των Σιδηροκαυσίων. Για την υπηρεσία τους αυτή ήταν απαλλαγμένοι από τους έκτακτους φόρους. Ένα τμήμα των κατοίκων του χωριού ήταν στα 1527 και 1568 γερακάρηδες. Και αυτοί ήταν απαλλαγμένοι από έκτακτους φόρους.
Παρακάτω παρουσιάζεται ο σχετικός πίνακας απογραφής. Με αστερίσκο (*) σημαίνονται οι γερακάρηδες:
Πληθυσμός (1478 — 1568)
ΈτοςΧριστιανοίΜουσουλμάνοι
ΝοικοκυριάΆγαμοιΧήρεςΝοικοκυριάΆγαμοι
1478242
151978105
152799 + 7*13 + 4*12
156891 + 18*44 + 8*2 + 2*1*
Η Ραλιγόβα, μετέπειτα Αρναία το 1928, στο κατάστιχο του 1478 καταχωρείται ως καλλιεργήσιμη γη του Παλαιοχωρίου και δεν είχε κατοίκους. Μεταξύ του 1478 και 1519 εξελίχθηκε σε χριστιανικό χωριό. Επίσης καταχωρούνται και άλλες εκτάσεις στην γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου.
Αναφέρονται επίσης εκτάσεις κοντά στο (τούρκικα) Yenikoy ή (σλαβικά) Novoselo (= Νέο Χωριό), το μετετέπειτα Νεοχώριαπό τον 19ο αιώνα. Το Νεοχώρι πιθανώς ιδρύθηκε κατά την οθωμανική περίοδο πριν το 1519 και ονομάστηκε έτσι σε αντιδιαστολή με το γειτονικό Παλαιοχώρι[16].
Στίς 24 Ιουνίου 1682 υπάρχει αφιέρωση, στη Μονή Ξηροποτάμου, χωραφιού στα Πινακάρια η οποία υπογράφεται από κατοίκους του Παλαιοχωρίου.
Το 1793 πέρασε από το Παλαιοχώρι ο γάλλος πρόξενος στην Θεσσαλονίκη Espirit m. Cuisinery. Στο Voyage dans la Makedonie περιγράφει έναν δυναμικό οικισμό. Κλείνει την τρισέλιδη αναφορά του στο Παλαιοχώρι και στον Παλαιοχωρινό, ο οποίος τον φιλοξένησε, με τη ρήση «[...]με μεγάλη μου λύπη αποχωρίστηκα από αυτόν τον Έλληνα[...]».
Κατά τον 18ο αι. υπάρχουν αρκετά πωλητήρια λειβαδιών (5 λιβάδια) στη γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου (Μονή Ξηροποτάμου). Αναφέρονται και ονόματα κατοίκων του χωριού.
Το 1726 υπάρχει ομολογία μαστόρων για οικοδομικές εργασίες στη Μονή Ξηροποτάμου όπου αναφέρονται ονόματα και επίθετα που υπάρχουν έως και σήμερα στο Παλαιοχώρι.
Στις 10 Μαρτίου 1747 υπάρχει συμφωνία Ζηζηλιωτών μαστόρων με τη Μονή Ξηροποτάμου.

Νεότερη Ελληνική Ιστορία

Στην επανάσταση του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς και ο καπετάν Στάμος Χάψας προερχόμενοι από το Άγιο Όρος και τη Μονή Εσφιγμένου
Banner of Macedonians in the Greek War for Independence.jpg
όπου είχαν κηρύξει την έναρξη της επανάστασης, στο Παλαιοχώρι και στα βουνά τουΧολομώντα διαχωρίστηκαν σε δύο στρατιωτικά τμήματα (Ιούνιος). Το ένα κατευθύνθηκε προς την Νέα Απολλωνία (Εγρί Μπουτζάκ) και το άλλο προς ταΒασιλικά. Το Παλαιοχώρι καταστράφηκε ολοσχερώς μετά την επικράτηση των Τούρκων και πιθανώς η ανάμνηση εκείνης της καταστροφής διατηρείται μέσα από την λαϊκή παράδοση στο έθιμο της Τρίτης μέρας του Πάσχα Του Χαλκού τ΄ Αλώνι(βλ. Έθιμα και εκδηλώσεις). Σημαντικός αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν οι Αδαμάντιος Νικολάου και Παραδείσης Νικολάου, που πήραν μέρος σε πολλές μάχες στη νότιο Ελλάδα[17].
Στην αποτυχημένη επανάσταση του Τσάμη Καρατάσου το 1854 στην περιοχή έγινε μάχη (Απρίλιος - Μάιος).[εκκρεμεί παραπομπή]
Τήν περίοδο που το Παλαιοχώρι μεταφέρεται στη θέση που βρίσκεται ο οικισμός σήμερα, (μέσα από την προφορική παράδοση) η ευρύτερη περιοχή μαστίζεται από τις επιδημικές ασθένειες της χολέραςιλαράς , πανώλης και ελονοσίας. Με βάση δημοσιευμένα στοιχεία από το αρχείο της Μονής Βατοπαιδίου[εκκρεμεί παραπομπή], ο επίσκοπος Ιωαννίκιος ζητά στις 9 Δεκεμβρίου 1864 την Αγία Ζώνη "δι΄ασθένειαν". Η Αγία Ζώνη πριν από τις 11 Μαρτίου 1865 περιόδευσε στην περιοχή "δια ασθένειαν" πιθανώς χολέρα, το ίδιο συνέβη τον Ιούνιο του 1867. Το επόμενο έτος, 1868, στις 17 Ιουλίου 1873 ο επίσκοπος Ιερισού και Αγίου Όρους Διονύσιος παρακαλεί να σταλεί η Αγία Ζώνη στην επαρχία του "διότι η κατάρατος επιδημική νόσος πολλάς ψυχάς εις Άδην αποστέλει". Επίσης ο επίσκοπος Αμβρόσιος με επιστολή του στις 29 Ιουλίου 1875 ζητεί να αποσταλεί η Αγία Ζώνη από τη Μονή Βατοπαιδίου στο Παλαιοχώρι με αιτία μάλλον επιδημική ασθένεια .
Η συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν καθολική[εκκρεμεί παραπομπή]. Το Οκτώβριο του 1912 απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, όπως και όλη η Χαλκιδική.
Ο αγώνας για ανεξαρτησία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με το ελληνικό στοιχείο της περιοχής της Νιγρίτας όπου έδρασε ο καπετάνιος Γιαγκλής (από την Ιερισσό) και της Νέας Ζίχνης όπου έδρασε ο καπετάνιο Δούκας - Ζέρβας. Μακεδονομάχοι αγωνιστές από το Παλαιοχώρι στις παραπάνω περιοχές ήταν ο καπετάνιος Σταματόπουλος (μετέπειτα πρώτος κοινοτάρχης Τερπνής), ο καπετάνιος Σκοτίδας - Ρίμπας Α. Ιωαν. (σκοτώθηκε το 1906) με την ομάδα του κ.α. ενώ στο σώμα Αθ. Μινόπουλου έδρασαν άλλοι Παλαιοχωρινοί και άλλοι ήταν συνεργάτες του Μητροπολίτη Ειρηναίου (Κασσάνδρας), ως μέλη των Μακεδονικών Επιτροπών.
Παλαιοχωρινοί συμμετείχαν ενεργά στις οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής, συγκεκριμένα στο 31ο Αντάρτικο Σύνταγμα (ΕΔΕΣ - ΠΑΟένοπλοι πυρήνες[ασαφές])[18].
Στον Εμφύλιο Πόλεμο, το Παλαιοχώρι καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας στις 14 Αυγούστου1948. Υπήρξαν εκείνη την ημέρα 5 νεκροί. Ήταν κίνηση αντιπερισπασμού του Δημοκρατικού Στρατού, ο οποίος στον κίνδυνο εγκλωβισμού των δυνάμεων του στο μέτωπο της Πίνδου, μετά την επιτυχή επιχείρηση Κορωνίς (έναρξη 14 Ιουνίου 1948) των κυβερνητικών δυνάμεων (Ελληνικός Εθνικός Στρατός), προχώρησε σε καταστροφές χωριών στην υπόλοιπη ελληνική επικράτεια.[εκκρεμεί παραπομπή]
Στις Νομαρχιακές και Δημοτικές εκλογές στις 11 Οκτωβρίου 1998 οι κάτοικοι πραγματοποίησαν καθολική αποχή σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάργηση της Κοινότητας Παλαιοχωρίου σύμφωνα με τον Νόμο Καποδίστρια.

Ο Ζορμπάς του Νίκου Καζαντζάκη





Στο Παλαιοχώρι έζησε ο Γιώργος Ζορμπάς (1867-1942), το πρόσωπο από το οποίο ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε το έργο του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (πρ. εκδ. στα γαλλικά, Editions du Chene, 1947, πρ. εκδ. στα ελληνικά, Δίφρος, 1955). Το έργο αυτό  έγινε ταινία με διεθνή επιτυχία. Έχει τίτλο "Zorba the Greek"  είναι σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη με πρωταγωνιστές τους Alen Bates , Anthony Quinn kai Irene Papa .
Στο Παλαιοχώρι έζησε τα πιο κρίσιμα χρόνια της πολυτάραχης ζωής του. Στα 22 του χρόνια εγκαταστάθηκε σ΄αυτό και το εγκατέλειψε γύρω στα 44 του .
Ο ισχυρισμός, ότι ο Ζορμπάς, ήρωας του γνωστού μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, έζησε στο Παλαιοχώρι αντλείται από τα στοιχεία που παρουσιάζει ο λογοτέχνης Γιάννης Αναπλιώτης στο έργο του, "{Ο}αληθινός Ζορμπάς κι ο Νίκος Καζαντζάκης" (Αθήνα: Δίφρος, 1960), καθώς και στις αφηγήσεις της κόρης του Ζορμπά, Ανδρονίκης Κεχάεφ. Επίσης στο δοκίμιο του λαογράφου από το Καταφύγι Κολινδρού Πιερίας (το χωριό που γεννήθηκε ο Ζορμπάς) κ. Σόρμα και όλων όσων σχετίστηκαν μαζί του στην πολυτάραχη ζωή του.

Η γεωμορφολογία του εδάφους παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία μορφών και χρωμάτων, λόγω των διαφορετικών τύπων βλάστησης. Υπάρχουν πυκνά δάση δρυός, οξιάς και καστανιάς και γι' αυτό η περιοχή χαρακτηρίζεται ως «τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», όπου οι ανθρώπινες παρεμβάσεις πρέπει να είναι ελάχιστες και αφανείς.


Αξιοθέατα
Κεντρικό σημείο συνάντησης είναι η παραδοσιακή κεντρική πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο και τα παραδοσιακά καφενεία.
Ιδιαίτερης ιστορικής και θρησκευτικής σημασίας είναι ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών με τις υπέροχες τοιχογραφίες και το άγαλμα του οικουμενικού πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ του Μεγαλοπρεπούς στον προαύλιο χώρο. Εκεί υπάρχει και η κατά την παράδοση θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ (16ος αι , κρητικομακεδονική τέχνη ) και η είκόνα της της Παναγίας της Γοργοεπηκόου (μοναδικό πιστό αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας που υπάρχει εντοιχισμένη στη Μονή Δοχιαρείου του Αγίου Όρους).
 Ο παλιός Ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με την τεράστια τοιχογραφία του αγίου και την πανοραμική θέα του χωριού μας .


Τα παραδοσιακά σοκάκια όπου περιδιάβηκε , έζησε και γαλουχήθηκε ο Ζορμπάς του Νίκου Καζαντζάκη .
Το παλιό πέτρινο διδακτήριο που σήμερα στεγάζει την Βιβλιοθήκη και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσέιο
Οι περιπατιτικές διαδρομές μέσα στην οργιώδη βλάστηση που δημιουργούν τα δέντρα της οξιάς , τιη καστανιάς και της δρυός που φυτρώνουν  σε μεγάλη πυκνότητα στα γύρω βουνά .
Η περιοχή του  Νέπωσι  και των  άλλων αρχαιολογικών χώρων .
Ο καταράκτης με το επιβλητικό φαράγγι στην τοποθεσία   Περιστέρι  .

Υπάρχουν και τα ερείπια των παλιών πλυντηριων στην περιοχή   Ξενάριος ,στην ίδια περιοχή υπάρχει και ο
 Και τέλος τα πανάρχαια από την εποχή των Μακεδόνων Βασιλέων ορυχεία Χαλκού και Χρυσού στις  Σκουριές   .

Υφαντά και η τέχνη της υφαντικής
Η τέχνη της υφαντικής στο Παλαιοχώρι έμεινε αναλοίωτη μέσα στο πέρασμα του χρόνου και περναέι από γενιά σε γενιά , από μάνα σε κόρη (ξακουστά σε όλη την ελλάδα τα υφαντά της Χαλκιδικής).
Είναι γνωστός σε όλη την περιφέρεια της Βορείου Χαλκιδικής ο τοπικός μύθος - παραμύθι του Παλαιοχωρίου που λέει πως στο Κάστρο της Ωριάς , που ιστορικά τοποθετείται στο  "Νέπωσι", η Βασιλοπούλα ύφαινε με χρυσή κλωστή και χρυσή σαΐτα στο χρυσό αργαλειό, θαμμένο ακόμα κατά την παράδοση στις δαιδαλώδης στοές του κάστρου .

Έθιμα και εκδηλώσεις
Ορθόδοξα έθιμα

Την παραμονή της γιορτής του Άγιου Ιωάννη, στις 24 Ιουνίουοι νέοι μαζεύονταν στις γειτονιές του χωριού με γέλια και τραγούδια, άναβαν μεγάλες φωτιές με ξύλα και κλαδιά που μάζευαν νωρίτερα, και όταν λιγόστευαν οι φλόγες πηδούσαν πάνω από τη φωτιά λέγοντας «Άη Γιάννη Πρόδρομε, η σντρίγα να καεί κι γώ να μην καώ».Hγιορτή αυτή, κοντά στις θερινές τροπές του ήλιου (21 Ιουνίου έναρξη θερινού ηλιοστασίου), έχει συνδεθεί με αντιλήψεις και εθιμικές ενέργειες που σηματοδοτούν σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του χρόνου. Ο καθηγητής Δημ. Λουκάτος χαρακτηρίζει τη γιορτή του aη Γιαννιού από τις «ειδωλολατρικότερες» του εορτολογίου μας, καθώς «μαζί με τον αη Γιάννη λατρεύεται, με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο Hλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες πυρές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία και η μαντική, εκβιάζεται σχεδόν η καλή τύχη, επιδιώκεται η υγεία και το σωματικό κάλλος, με τη συγκομιδή θεραπευτικών και αρωματικών ανθόφυτων».
Στην γιορτή του Αγίου Φανουρίου στις 27 Αυγούστου , στο ομώνυμο εξωκλήσι, οι κοπέλες του χωριού με τη «φανουρόπιτα» στα χέρια κάνουν τάμα και περιμένουν το βράδυ να τους φανερωθεί ο γαμπρός.

Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, 5 Ιουλίου
Στη γιορτή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, στις 5 Ιουλίου, πανηγυρίζει ο ομώνυμος ναός του Παλαιοχωρίου. Αυτή η γιορτή καθιερώθηκε, επειδή τα παλιά χρόνια ο ναός αυτός ανήκε στη μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, η διοίκηση της οποίας δώρισε το ναό και την γύρω περιοχή στο Παλαιοχώρι. Την παραμονή γίνεται εσπερινός. Τη μέρα της γιορτής τελείται πανηγυρική θεία Λειτουργία και γίνεται περιφορά των εικόνων. Ακολουθεί παραδοσιακό "κουρμπάνι". Το φαγητό είναι πατάτες ή φασολάκια με τραΐ βρασμένο σε μεγάλα καζάνια , συνοδεύεται με κρασί και ακολουθεί γλέντι.

Παναγία η Γοργοεπήκοος , Οκτώβριος
Την Πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου γίνεται ιερή πανήγυρις και λιτανεία της ιερής εικόνας της Παναγίας της Γοργοεπηκόου (μοναδικό αντίγραφο της της αντίστοιχης θαυματουργής εικόνας της Μονής Δοχειαρίουτου Αγίου Όρους)

Μιχαήλ και Γαβριήλ, 8 ΝοεμβρίουΣτις 8 Νοεμβρίου γιορτή των πολιούχων του χωριού μας των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ πραγματοποιήτε μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι και λιτάνευση της θαυματουργής εικόνας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.


Πάσχα

Το Πάσχα γιορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα και με έντονα παραδοσιακό τρόπο. Με γλέντια, με δημοτικούς χορούς και τραγούδια, με ειδικές εκδηλώσεις και πατροπαράδοτα έθιμα, με κατσίκια στις σούβλες και κοκορέτσια, όπως σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Μια Πασκαλιά
Μια Πασκαλιά - μια Πασκαλιά - μια Πασκαλιά και μια Λαμπρήμια ΄πίσημην ημέρα πουλάκι μ΄αμάν
μια ΄πίσημην ημέρα Αλεξαντρί μ΄
Μάνα το γιό-μάνα το γιό-μάνα το γιό της στόλιζε
στην εκκλησιά να πάει πουλάκι μ΄αμάν
να πάει να μεταλάν=βει Αλεξαντρί μ΄.
Κ΄η πρώτη ε- κ'η πρώτη ε- κ΄η πρώτη εξαδέλφη του
τον λούζει τον κτενίζει πουλάκι μ΄αμάν
τον λούζει τον κτενίζει Αλεξαντρί μ΄
Και κίνησαν - και κίνησαν - και κίνησαν και πήγαιναν
στης Εκκλησιάς την πόρτα πουλάκι μ΄αμάν
στης Εκκλησιάς υην π'ορτα Αλεξαντρί μ΄
Και σαν τους εί-καισαν τους ει- και σαν τους είδ΄η Εκκλησιά
τα κεραμίδια ρίχνει πουλάκι μ΄αμάν
τα κεραμίδια ρίχνει Αλεξαντρί μ΄
Και τ΄Άγιο Πνε-και τ΄Άγιο πνε- και τ΄Άγιο Πνεύμα έφριξε
απ΄τ΄Άγιο Βήμα πουλάκι μ΄αμάν
απ΄τ΄Άγιο Βήμα Αλεξαντρί μ΄
Γιέ μ΄και πού - γιέ μ΄και πού - γιέ μ΄και πού κολάστηκες
και δέν σου στρέχουν τ΄Άγια πουλάκι μ΄αμάν
και δεν σου στρέχουν τ΄Άγια Αλεξαντρί μ΄
Τη Δευτέρα του Πάσχα ή στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) υπήρχε το τοπικό έθιμο να ζυγίζονται όλοι οι κάτοικοι του χωριού με το καντάρι.
Απρίλι μ΄, Απρίλι μ΄ κάματι
Απρίλι , Απρίλι κάματη , Μάη κατακαημέμενεπου μαύρισες τις έμορφες κι ασχήμινες τις άσπρες
Μαύρισες την αγάπη μου και δεν την εγνωρίζω
μαύρα φορεί μαύρα κρατεί μαύρο καβαλικεύει
Μια σαν εκαβαλίκεψε τον Άι Γιώργη μοιάζει
τον Άι Γιώργη στο κορμί , την Παναγιά στα κάλλη
και στο λιανοπερπάτημα τον Άι Κωνσταντίνο
Τ΄ Χαλκού τ΄Αλώνι
Tην Tρίτη μέρα του Πάσχα στον χώρο του παλιού κοιμητηριακού ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ τελείται τρισάγιο και στην συνέχεια στήνεται χορός στον οποίο συμμετέχουν εκατοντάδες Παλαιοχωρινοί και επισκέπτες. Το έθιμο λέγεταιΤ΄ χαλκού τ΄αλώνι (από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν γνωστή η εξόρυξη χαλκού και άλλων μετάλλων στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου) και αναβιώνει την διαχρονική μάχη των διψασμένων για ελευθερία κατοίκων του Παλαιοχωρίου .
Ένα έθιμο (Παλαιοχώρι  , Τρίτη Μέρα του Πάσχα , 16 Απριλίου 1822 ) που μας θυμίζει το γεγονός της ολοσχερούς καταστροφής  "εκ θεμελίων" των  χωριών της επαναστατημένης Χαλκιδικής (Χειμώνας 1821) από τους Οθωμανους - Τούρκους  Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη και Μεχμέτ Εμίν Πασάς (Εμίν Εμπού Λουμπούτ πασάς) , το έθιμο εκτός του Παλαιοχωρίου αναβιώνει στην Βόρεια Χαλκιδική και στην Ιερισσό όπου λέγεται "το Μαύρο Αλώνι" (υπάρχει όμώνυμη τοποθεσία στην Ιερισσό) .
Ο χορός είναι καγκελευτός αργόσυρτος, πάνω στα συρτά και διστακτικά βήματα των καταδικασμένων σε θάνατο Παλαιοχωρινών. Τραγουδόνται τρία τραγούδια, το Τ΄ Χαλκού τ΄Αλώνι , το Λαλήσει Κουκί Μ΄ και το Σύρμου μ΄ Μαλαματένιο .
Το Παλαιοχώρι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, παρά το ειδικό καθεστώς που ίσχυε για τα Μαντεμοχώρια (ίσως να ανήκε και το ίδιο σε αυτά) ήταν έδρα των καπεταναίων ( "Χαλκού Τ΄Αλώνι" ), των ΑΓΙΑΝΝΙΔΩΝ (πρόκριτοι των Ρωμιών) και ζούσαν αρκετοί απο αυτούς στα γύρω βουνά. Προετοιμαζόμενοι διαχρονικα για την επανάσταση ( "Λάλησει Κούκι μ΄") κατέβαιναν την Τρίτη μέρα του Πάσχα στο χωριό, όπου γινόταν μεγάλο θρυσκευτικό και συνάμα λαϊκό πανηγύρι και με το ξεγέλασμα του Μαντέμ Αγά εξασκούσαν τους νέους του χωριού μας στη "σημάδα"("Σύρμου μ΄Μαλαματένιο" ) .
Το τραγούδι τ΄ Χαλκού τ΄ αλώνι είναι ένα ακριτικό τραγούδι κατάλοιπο των Βυζαντινών χρόνων (Νέπωσι κ.α.). Σε πολλά ακριτικής ατμόσφαιρας τραγούδια η αναφορά σε Γιαννάκη , Γιάννη κα φαίνεται πως είναι παραφθορά του Διγενή . Είναι φανερό εξάλλου από τους στίχους ότι διηγείται ως ακριτικό τραγούδι τον ηρωϊκό θάνατο του Γιαννάκη (Διγενή) αλλά ταυτόχρονα περιγραφεί και τα κατορθώματα των ακριτών , μιλά με μια επική πνοή που συνεπαίρνει :
Τ΄ Χαλκού τ΄Αλώνι
Μεσ΄του χαλκού τ΄αλω-νω-νι το μαρμαρινό,
παίζουν (συ)μάδα παι-ναι-ζουν γιός και βασιλιάς
Κανείς και δεν την παι-ναι-ζει σαν τον Κυρ-γιαννή,
ο ήλιος και ο Γιαννάκης στοίχημα βάζουν,
Βάζουν στοίχημα βα-ά-ζουν στα κεφάλια τους,
το ποιός θα πάει πρω-νω-τος στη μανούλα του
Ο ήλιος πάει στη μα-ά-να τ΄και βραδιάστηκε,
και ο Γιάννης εβραδιά-α-σθει στο μισοστρατί.
Περνούσαν οι διαβάτες και το έκλειγαν,
και τα καλά κορίτσια το μοιριολογούν.
Γιάννη μου να ΄χες μα-ά-να να ΄χεις αδελφή,
να ΄χες καλή γυναι-αί-κα να ΄ρθει να σε δεί.
Τον λόγο δεν τον είπε δεν τον έσωσε,
να και μανα τ΄, να και αδερφή να και καλή γυναίκα που ΄ρθε να τον δεί.
με δυό παιδιά στα χε-έρια κι ένα στη κοιλιά,
κι η μάνα του τον κλαίει και το μοιριολογεί.
Δε σ΄έλιγα εγώ Για-ά-ννη μ΄δε σ΄ορμήνευα,
στους χίλιους να μην πάγεις και στους εκατό.
Δεν ήταν μάνα μ΄χι-ί-λνοι ούτε κι εκατό,
μον΄ήταν τρείς χιλιάδες κι όλο Αρβανιτιά
Ήταν και τ΄άλογα-α τους παιχνιδιάρικα,
στα μάρμαρα πατού-ου-σαν κι έβγαζαν νερό,
στους κάμπους περπατούσαν και κουρνιάχτιζαν.
.
το Λάλησι κούκι μ΄ και το Σύρμου μ΄Μαλαματένιο μου,  περιγράφουν την αυθεντική Παλαιοχωρινή λεβεντιά και παλικαριά  και είναι γεμάτα υπονοούμενα για την πολυπόθητη λευτεριά, καθώς για πολλά χρόνια μετά, το έθιμο γινόταν με την παρουσία των τούρκων και τα πράγματα δεν μπορούσαν να ειπωθούν ανοιχτά .
.

Λαλήσει Κουκί Μ΄
Λάλησει κούκι μ΄ λα-μωρ-λάλησειν όπως λαλούσεις πρώτα
Γιε μ΄τι να λαλη-, γιε μ΄τι να λαλη-, γιε μ΄τι να λαλήσω μάτια μ΄τι να πώ.
Τί να λαλήσω μάτια μ΄τι να πώ , τι να σας μολογήσω.
Γιέ μ΄ήρθε η α-, γιέ μ΄ήρθε η α- , γιέ μ΄ήρθε η άνοιξη μάτια μ΄πικρή.
Ήρθε η άνοιξη μάτια μ΄πικρή , το καλοκάιρι μαύρο.
Γιέ μ΄και το μισό-, γιέ μ΄και το μισό-, γιέ μ΄και το μισό- μάτια μ΄- καλόκαιρο.
Και το μισό-μάτια μ΄-καλόκαιρο μαύρο φαρμακωμένο
Γιέ μ΄λαλούν τ΄αηδό-, γιέ μ΄λαλούν τ΄αηδό-, γιέ μ΄λαλούν τ΄αηδόνια μάτια μ΄ στις φωλιές.
Λαλούν τ΄αηδόνια μάτια μ΄στις φωλιές οι πέρδικες στα πλάγια.
.
στη συνέχεια ρίχνανε με τουφέκια (Σύρμου μ΄Μαλαματένιο) στη "σημάδα" (αγώνες σκοποβολής).
.
Σύρμου μ΄Μαλαματένιο
Πέρα σε ΄κείνο το βουνό Σύρμου μ΄μαλαματένιο μου
πέρα σε ΄κείνο το βουνό άιντε παιδιά μου γυαλό γυαλό
Γιέ μ΄στα δώ- γιε μ΄στα δώθε και στα κείθε
βάρτε λε - βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε
Έχουν οι κλέφτες σύναξη σύρμου μ΄μαλαματένιο μου
έχουν οι κλέφτες σύναξη 'αιντε παιδιά μου γιαλό γιαλό.
Γιέ μ΄κι κα-γιε κι καπεταναραίοι
βάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε
Έχουν αρνιά που ψήνονται σύρμου μ΄μαλαματένιο μου
έχουν αρνιά που ψήνονται άιντε παιδιά μου γιαλό γιαλό
Γιέ μ΄κριά-γιε μ΄κριάρια σουβλισμένα
βάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε
Έχουν κι ένα παλιό κρασί σύρμου μαλαματένιο μου
έχουν κι ένα παλιό κρασί άιντε παιδιά μου γυαλό γυαλό
Γιε μ΄που πί-γιε μ΄που πίν΄τα παλικάρια
βάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε
Και τη σημάδα ρίχνουνε σύρμου μ΄μαλαματένιο μου
και τη σημάδα ρίχνουνε άιντα παιδιά μου γυαλό γυαλό
Γιε μ΄και το γιε μ΄ και τη σημάδα παίρνουνε
βάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε .

Τσιγαριδογιορτή
Η Τσιγαριδογιορτή είναι το παραδοσιακό γλέντι στην πλατεία του χωριού. Συνήθως σερβιρίζονται η ομώνυμη τοπική νοστιμιά (τσιγαρίδια) , ψητές «μήρες»(χοιρινά παϊδακία και μπριζόλες) και χωριάτικα λουκάνικα συνοδευόμενα από τοπικό άφθονο κόκκινο κρασί , ρετσίνα και τσίπουρο.
Πιθανότατα το έθιμο της σφαγής του οικόσιτου χοίρου ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους, τότε που οι γεωργοί θυσίαζαν, κατά τα Σατουρνάλια (17-25 Δεκεμβρίου), προς τιμή του Κρόνου και της Δήμητρας, χοίρο για την ευφορία της γης. Οι Παλαιοχωρινοί Χαλκιδικιώτες πάντως, έσφαζαν το γουρούνι μετά την νηστεία των Χριστουγέννων (την ημέρα του Αγίου Στεφάνου, 27/12 ), διότι και το κρύο επέτρεπε τη διατήρηση του χοιρινού κρέατος για πολύ καιρό και οι «αλείξουρις» (λόγω και τις νηστείας) αυτές ημέρες χρειάζονταν πολύ και καλό φαγητό «φαγούσ’μου ήταν κι δ’λειές δεν είχαν».
Η σφαγή του γουρουνιού, από παρέα φίλων και γειτόνων, ήταν όντως τελετουργική: λίγο πριν τη σφαγή, το έβγαζαν από το «κουμάσι» για να περπατήσει, «να σκνίσ’» ελεύθερα και να «χαρεί», προτού θανατωθεί. Ευθύς μετά το σφάξιμο, η νοικοκυρά το θύμιαζε μ’ ένα κεραμίδι «για να φύγουν τα μαϊκά» τα κάρβουνα από το αυτοσχέδιο θυμιατό τα έριχνε μετά στο λαιμό του χοίρου «για την ψυχή του ζώου αλλού, «έβαζαν στο στόμα του γουρουνιού κώνο («κουκ’νάρα») καλαμποκιού, για να μένει ανοιχτό (ίσως για να βγει πιο εύκολα η ψυχή του!)" και άλλοι πάλι τα κάρβουνα με το θυμίαμα τα έριχναν στα αυτιά του γουρουνιού, για να φύγουν οι Καλικάντζαροι άλλοι, τέλος, θυμίαμα και κρεμμύδι έβαζαν στο στόμα του, για να έχει γλυκό και νόστιμο κρέας. Η θυσία του ζώου γίνεται, σίγουρα, με προφύλαξη, αγνείες, καθαρμούς και εξιλαστικές πράξεις, που συναντούμε σε πανάρχαιες τοτεμικές τελετουργίες, όπως λ.χ. στα Βουφόνια των αρχαίων, έτσι ώστε οι θύτες να γλιτώνουν από το κρίμα. Ακολουθούσε το θυσιαστικό συμπόσιο: τη μέρα αυτή έτρωγαν το μαύρο συκώτι, μαγειρεμένο με κρεμμύδια και κόκκινο πιπέρι και ετοίμαζα τα ‘Τσιγαρίδια’. Τα μικρά αρσενικά παιδιά έπαιζαν ‘μπάλα’ (ποδόσφαιρο) με την ‘φούσκα’ (ουροδόχο κύστη ) του ζώου . Το άσπρο γεμιστό στα έντερα με ρύζι ‘ μπουμπάρ ι’ το έτρωγαν την Πρωτοχρονιά. Τις επόμενες μέρες οι νοικοκυρές συνέχιζαν την επεξεργασία του πολύτιμου γι αυτές κρέατος του γουρουνιού και τίποτα δεν πήγαινε χαμένο . Έβγαζαν τη λίγδα (λίπος), έφτιαχναν τις «τσιγαρίδες» ή «πιτσουρούδις» (τσιγαρισμένα κομμάτια κρέατος και λίπους μαζί), γέμιζαν τα λουκάνικα, καθάριζαν τις «ουματιές» ή «ματιές», αλάτιζαν τον παστό και έφτιαχναν από τηγανισμένα κομμάτια κρέατος, λίπους και λουκάνικων τον «πασπαλά» (καβουρμά), που τον φύλασσαν σε πήλινα δοχεία, τις «βουτνάρες», για το θέρο. Από το δέρμα έφτιαχνα τα ‘τσαρβούλια’ (παπούτσια)

Χελιδονίσματα


Στα Χελιδονίσματα, τα οποία λαμβάνουν μέρος την 1 Μαρτίου, τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους του χωριού κουνώντας ένα ραβδί. Στο ραβδί έχει στερεωθεί ένα ξύλινο χελιδόνι με κουδουνάκι στο λαιμό. Τα παιδιά τραγουδούν την Χελιδόνα:
Η χελιδόνα έρχεται
από την Μαύρη θάλασσα,
φέρνει φέρνει άνοιξη
μαζί με καλοκαίρι.
Μάρτης μας ήρθε,
καλώς μας ήρθε
και τα ζώα χαίρονται.
Έξω ψύλλοι ποντικοί,
μέσα υγεία και χαρά
και το Πάσχα με υγειά
να μας δώσετε πέντε αυγά
και άλλα τόσα την Πασχαλιά.
και κρατούν ένα καλάθι πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι μαζεύοντας αυγά, φασόλια & χρήματα. Μοιράζουν επίσης τους «Mάρτηδες», στριφτά νήματα από κόκκινη και άσπρη κλωστή, για να μη «πιάνει» σύμωνα με την παράδοση τους κατόχους τους ο Μάρτης.

Τοπική οργάνωση
Πολιτισμός
Το 1974 ιδρύθηκε η Πολιτιστική Εταιρεία Παλαιοχωρινών, η παλαιότερη στο νομό Χαλκιδικής με συνεχή δράση.


Υπάρχει ακόμα η χορωδία του χωριού, ο Σύλλογος Απανταχού Παλαιοχωρινών, τμήμα της ομογενειακής οργάνωσης ΑΧΕΠΑ «Οι Φαιστυάδες», Σύλλογος Γυναικών Η Αρετούσα κ.α.

Στο χωριό υπάρχει και το καλλιτεχνικό εργαστήρι του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Παλαιοχωρίου «ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ», το οποίο ασχολείται κυρίως με τους τομείς της υφαντικής, του ραψίματος ελληνικών παραδοσιακών στολών, του ασπροκεντήματος και της παρασκευής γλυκών κουταλιού και παραδοσιακών εδεσμάτων. Ο συνεταιρισμός σήμερα απασχολεί 25 γυναίκες.

Αθλητισμός
Στο Παλαιοχώρι υπάρχουν οι εξής αθλητικοί σύλλογοι :


Ο Άρης Παλαιοχωρίου , Η παλαιά ομάδα ποδοσφαίρου του Άρη Παλαιοχωρίου πήρε την αρχική της μορφή τη δεκαετία του 1920.
Κέρδισε το πρωτάθλημα Χαλκιδικής στην Α΄ Κατηγορία 3 φορές, κατέκτησε 3 φορές το κύπελλο. Η παιδική ομάδα κέρδισε το 1996 το πρωτάθλημα Χαλκιδικής.
ο Αθλητικός Όμιλος Παλαιοχωρίου (ΑΟΠ), έχει τμήμα καλαθοσφαίρισης, την αγωνιστική περίοδο 2006-2007 ήταν φιναλίστ στο κύπελλο Χαλκιδικής.
ο Μ.Γ.Σ. Παλαιοχωρίου με τμήματα γυμναστική και στίβου και πολλες διακρίσεις στα πανελλήνια πρωταθλήματα

ο Α.Σ. Χαβρίας Παλαιοχωρίου , με τμήματα ποδοσφαίρου και καλαθοσφαίρισης . Πρωταθλητής κατηγορίας εφήβων καλαθοσφαίρισης.



Υγεία
To Κέντρο Υγείας Παλαιοχωρίου του ΕΣΥ εξυπηρετεί όλους τους κατοίκους της Βόρειας Χαλκιδικής.

Υπάρχει Αγροτικό Ιατρείο και φαρμακείο .

Εκπαίδευση
Στο χωριό υπάρχει γυμνάσιο, 6/θέσιο δημοτικό, 2/θέσιο νηπιαγωγείο και παιδικός σταθμός.


Οικονομία
Η βασική ασχολία των κατοίκων από ιδρύσεως μέχρι και σήμερα είναι τα μεταλλεία (μεταλλωρύχοι). Στην περιοχή η μεταλλευτική δραστηριότητα υπάρχει στα Μεταλλεία Κασσάνδρας Στρατώνι - Στρατονίκη - Ολυμπιάδα όπου υπάρχουν μεταλλεύματα μεικτών θειούχων, σιδηροπυρίτη, χρυσού κ.α. και στις Σκουριές με κοιτάσματα χαλκού, χρυσού κ.α.

Το χωριό παράγει κυρίως αγροτικά προϊόντα, όπως οι πασίγνωστες ομώνυμες πατάτες (πολλές φορές σε εκφράσεις-παρατσούκλι μεταξύ των κατοίκων της Χαλκιδικής οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου αναφέρονται ως «πατατάδες»), τα λάχανα, τα φασόλια και σιτάρι. Η κτηνοτροφία είναι επίσης ανεπτυγμένη, με κυριότερο τομέα τα αιγοπρόβατα και την οικόσιτη χοιροτροφία.

ΠΗΓΉ : Αρχεία - Κείμενα Ρίμπας Αθ. Αστέριος αναρτημένα σε:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου